Erasmus MC

Over deze tour

Deze tour is mogelijk gemaakt door het Expertisecentrum Verduurzaming Zorg.

Over het Erasmus MC

Duurzame zorg

De primaire activiteiten van het Erasmus MC zijn het verlenen van patiëntenzorg, gecombineerd met het geven van onderwijs en het doen van onderzoek op het gebied van de geneeskunde en gezondheidswetenschappen. Het Erasmus MC richt zich op medische diagnostiek en behandeling en verpleging van patiënten en bestaat uit verpleegafdelingen, (ondersteunende) medische afdelingen en diverse soorten laboratoria. Naast deze primaire activiteiten zijn binnen het Erasmus MC ondersteunende voorzieningen en diensten aanwezig.

In 2023 had Erasmus MC 17.954 medewerkers, 4.061 ingeschreven studenten, 1.215 bedden en 474.863 m2 vloeroppervlakte.

Het thema duurzaamheid is niet meer weg te denken uit de dagelijkse praktijk van het Erasmus MC. Er zijn 43 Green Teams waarin medewerkers zelf werken aan verduurzaming. Het Erasmus MC is zich bewust van zijn verantwoordelijkheid en omarmt de 17 Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties, de zogenoemde United Nations Sustainable Development Goals (UNSDG’s).

Gouden Tips

"Veel mensen denken dat hun inspanningen op het gebied van duurzaamheid geen impact maken, maar als iedereen kleine stappen zet, kan dat een groot verschil maken. Begin met een project waarvan je weet dat het succesvol zal zijn. Dit motiveert en maakt het makkelijker om door te gaan. Werk samen in een team, want je zult altijd medestanders vinden met hetzelfde groene hart. Kleine, succesvolle initiatieven kunnen leiden tot grotere veranderingen. En vier ieder succes met een feestje!"

"Mijn belangrijkste advies aan andere universiteiten en ziekenhuizen is om samen te werken met studenten die al actief zijn op het gebied van duurzaamheid. Maak een coalitie met deze studenten en collega’s binnen en buiten jouw afdeling die bijvoorbeeld al bij een Green Team betrokken zijn. Begin pragmatisch en probeer niet vast te lopen in eindeloze discussies over curriculumveranderingen. Kijk naar het laaghangende fruit. Als studenten met initiatieven komen, sta dan open voor hun ideeën en werk samen om duurzaamheid in het onderwijs te integreren."

"Zoek altijd de mensen op die al bezig zijn met verduurzaming en probeer die bij elkaar te krijgen. Zo creëer je een groene golf en maak je samen impact. Heb geduld, want verduurzaming is een langzaam proces. Ga niet drammen, want dat wekt weerstand op. Verduurzaming kun je leuker maken door bijvoorbeeld challenges te organiseren. Dit motiveert mensen om mee te doen en maakt het proces positief en aantrekkelijk. Uiteindelijk gaat het erom dat je onderdeel wil zijn van de oplossing en samen stappen zet naar een duurzamere toekomst."

"De belangrijkste tip die ik kan geven is om integraal te denken. Kijk breed en probeer het hele systeem te begrijpen. Dit helpt om duurzame en efficiënte oplossingen te vinden en fouten te voorkomen. Zorg ervoor dat je altijd de praktijkervaring combineert met theoretische kennis. Alleen zo kun je echt begrijpen wat er speelt en duurzame oplossingen vinden. Blijf continu nadenken over hoe je processen kunt verbeteren en optimaliseren. Alleen door zelf te meten en te monitoren, kun je echt inzicht krijgen in de prestaties van je installaties en deze optimaliseren. Dit zorgt voor efficiëntere systemen en bespaart uiteindelijk energie en kosten."

"Zorg dat projecten die je doet gericht zijn op patiëntveiligheid, want dat motiveert mensen het meest. Duurzaamheid volgt vanzelf. Betrek de Green Teams, want daar zijn mensen gemotiveerd en die willen graag helpen meten en verbeteren."

"Projecten inzichtelijk maken door het gebruik van data helpt enorm. Het geeft een duidelijk beeld en helpt om het gesprek aan te gaan over verbeteringen. Door de data te vertalen naar concrete besparingen, zoals CO2-reductie en bomen, wordt het effect van de interventies tastbaar voor de medewerkers. Ook is het belangrijk om het project een duidelijke kop en staart te geven en de Green Teams erbij te betrekken."

"Mijn tip voor organisaties die energie willen besparen en verduurzamen is om vanaf het begin de Raad van Bestuur bij de campagne te betrekken en een team te vormen met diverse experts zoals een communicatiespecialist, een milieudeskundige en een manager. Zorg ervoor dat je seizoensgebonden campagnes hebt die gemakkelijk te herhalen zijn en wees creatief en altijd positief in je benadering. Ga met mensen in gesprek, luister goed en wees niet bang om ook fysieke communicatiemiddelen zoals flyers te gebruiken. Maar vooral: hou het leuk!"

"Wat ik sterk merk, is dat het betrekken van collega’s vooral draait om bewustwording. Het is belangrijk om op een vriendelijke en toegankelijke manier te laten zien welke impact hun acties hebben. Zodra de bewustwording over duurzaamheid groeit, wordt het makkelijker om nieuwe projecten te introduceren. Bij duurzaamheidsinitiatieven zijn er zowel uitdagingen als successen en je moet door dat proces heen om resultaten te behalen."

"Leg je focus op energiebesparing en CO2-reductie, daar valt vaak de grootste winst te behalen. Zorg ervoor dat je niet alleen kijkt naar de technische oplossingen, maar ook naar het gedrag van mensen binnen de organisatie. Het veranderen van gewoontes en het stimuleren van duurzaam gedrag kan net zo belangrijk zijn als technische verbeteringen. Betrek je collega’s en maak het hen gemakkelijk om duurzame keuzes te maken."

"Hou vast aan je duurzaamheidsambities en realiseer deze stapsgewijs. Het is essentieel om een duidelijke visie te hebben en de lange termijn in gedachten te houden. Betrek alle stakeholders bij het proces en zorg ervoor dat duurzaamheid in elke fase van ontwikkeling wordt meegenomen. Dit helpt om consistente vooruitgang te boeken en zorgt ervoor dat iedereen binnen de organisatie dezelfde doelen nastreeft."

"Ventilatie is een grootverbruiker van energie in ziekenhuizen. Het optimaliseren van ventilatiesystemen, vooral door ze ’s nachts of in niet-gebruikte ruimtes op een lager niveau te laten draaien, kan aanzienlijke besparingen opleveren. Het blijft echter belangrijk om met beleid te werk te gaan om de gezondheid en veiligheid van personeel en patiënten te waarborgen."

"In bouwprojecten wordt vaak bezuinigd op systemen die later een grote impact hebben op energieverbruik. Als je ventilatie per ruimte wilt regelen, zul je per ruimte ook regeltechniek nodig hebben. Dan kan het bij een groot gebouw best zijn dat je duizenden regelkleppen in nodig hebt. Dit is een makkelijke bezuinigingspost bij de bouw, maar zorgt er in de exploitatie voor dat alle ruimtes in dat gebouw altijd maximaal geventileerd worden, ook wanneer dat niet nodig is. Een eenmalige besparing levert zo doorlopend een enorm energieverbruik op. En dat zijn dingen die je achteraf niet meer kostendekkend ingebouwd krijgt."

"Probeer medewerkers en onderzoekers bewust te maken van wat ze consumeren. Is het wel echt nodig om iets te gebruiken of te bewaren? Door daar bewust mee om te gaan, kan dat een hoop onnodig verbruik schelen. Ik noem dat consuminderen. Zet Green Teams op of ga ermee samenwerken. Die uitwisseling is heel waardevol."

"Betrek infectiepreventie altijd en in een vroeg stadium om mee te denken met de ideeën die op de afdelingen leven. Zo creëer je een samenwerking waarin iedereen zich gehoord voelt en gemotiveerd is om duurzame veranderingen door te voeren waar patiëntveiligheid voorop staat."

"Zorg dat je de beleving van voeding goed uitlijnt met de diëtetiek. Het mooiste is dat je het voor elkaar krijgt dat je binnen de gestelde normen en richtlijnen de ruimte houdt om goed te kunnen blijven koken. Dit zit elkaar aan de voedingswaardekant wel eens in de weg. Het is belangrijk dat er een goede samenwerking is tussen het perspectief van de keuken en dat van de diëtetiek op onder andere de gezondheid en de beleving. Beide zijn een vak apart."

"De SEH heeft een actief Green Team. Het is goed dat iedere afdeling een eigen Green Team heeft. Iedere afdeling heeft zijn eigen uitdagingen. Het is goed om kritisch te kijken naar de dingen die we standaard doen; waarom doen we ze en is dat wel echt nodig?"

"Via een coördinator werken we samen met Green Teams van andere afdelingen zoals de OK en IC om ideeën uit te wisselen. Onze werkwijzen komen deels overeen, daarom leren we ook van elkaars duurzame oplossingen. Ook overleggen we over zaken die ziekenhuisbreed kunnen worden toegepast."

"Op onze afdeling hebben we een eigen Green Team. We overleggen periodiek ook met de Green Teams van de Spoedeisende Hulp en de OK omdat we veel overeenkomstige duurzaamheidswensen hebben. We bespreken gezamenlijke projecten en delen proefmodellen, zoals de kleinere matjes of alternatieven voor plastic gele jassen. Dit helpt ons om efficiënter te werken en duurzame oplossingen te vinden die in het hele ziekenhuis toepasbaar zijn. We hebben nu meer dan veertig Green Teams in het Erasmus MC, wat aantoont hoe succesvol en belangrijk deze initiatieven zijn."

"Infectiepreventie is betrokken bij de Green Teams. Zij zorgen ervoor dat de maatregelen die we nemen, zoals het gebruik van wasbare matjes of het verlengen van de gebruiksduur van infuuslijnen, veilig en hygiënisch zijn. We proberen dit met de Green Teams de bundelen, zodat de afdeling Infectiepreventie niet 40 keer dezelfde vraag krijgt."

"Iedereen die bij ons Green Team komt, krijgt een paar duurzame sokken met een bos en een planeet erop. Trots laten mensen die dan weer aan hun collega’s zien. Bij de introductie van de nieuwe duurzamere schorten hebben we een modeshow georganiseerd. We hadden een “groene loper” gemaakt in de gang, echt heel grappig. Ook hebben we laatst De Grote Afvalquiz gedaan, met collega’s, maar ook op LinkedIn. Daar hebben 600 mensen aan deelgenomen. Zo’n quiz van 10 vragen lijkt heel klein, maar dat soort activiteiten kunnen dus een grote impact hebben en maakt het extra leuk voor de collega’s."

"Naast de Green Teams op de afdelingen hebben we een Erasmus MC breed Green Team met een Teams omgeving en nieuwsbrieven. Zo blijven de Green Teams ook op de hoogte van elkaars projecten en vorderingen. Het is belangrijk om bewustwording te creëren en concrete gevolgen te tonen van handelingen."

"Op onze afdeling werken we veel met studenten geneeskunde. Ik merk dat die al kritischer kijken dan we gewend zijn. Duurzaamheid is bij hen meer de standaard dan iets wat er later bij komt. Het is daarom goed dat zij ook meekijken bij de processen."

"Duurzaamheid is nu een van de drie pijlers van onze strategie voor de komende vijf jaar. Verduurzaming is een verantwoordelijkheid van ons allemaal en is een bottom-up beweging, echter is soms ook de top-down beweging nodig."

"De Green Teams in het Erasmus MC bestaan inmiddels uit ongeveer veertig teams, elk met hun eigen ideeën voor duurzaamheid. Vooral de IC en SEH zijn hierin zeer ambitieus. Wij, als deskundigen infectiepreventie, spelen hierbij een rol door te beoordelen of hun ideeën microbiologisch veilig, en dus patiëntveilig zijn, zoals het gebruik van reusables in plaats van disposables. We baseren onze adviezen op landelijke en internationale richtlijnen, zoals de SRI-richtlijnen van het Samenwerkingsverband Richtlijnen Infectiepreventie. We passen deze aan op de situatie in ons ziekenhuis. Bij grote Green Teams zoals de IC en SEH zijn wij standaard betrokken om mee te denken over hun ideeën."

"We hebben allemaal onze eigen aandachtsgebieden. Ik ben bijvoorbeeld verantwoordelijk voor de OK en Thema Dijkzigt, terwijl Fleur onder andere de IC en SEH onder haar hoede heeft. We kunnen helaas niet altijd direct advies geven of het groene idee ook infectiepreventie-veilig is, maar we staan altijd klaar om vragen te beantwoorden en mee te denken. Soms moeten we wachten met het geven van adviezen omdat we weten dat er bijna nieuwe richtlijnen aankomen."

"We hebben ook een landelijk Green Team infectiepreventie vanuit de VHIG, Vereniging Hygiene en Infectiepreventie in de Gezondheidszorg, dat adviezen geeft op basis van vragen uit het hele land. Deze adviezen worden vervolgens per ziekenhuis bekeken of ze toegepast kunnen worden."

"We hebben onlangs onze richtlijnen voor contactisolatie aangepast. Voorheen moest iedereen standaard een schort en handschoenen dragen bij contactisolatie, maar nu is dat alleen nodig als je een handeling bij de patiënt gaat doen waarbij je contact met de patiënt of diens omgeving hebt. Dit heeft geleid tot minder gebruik van beschermende kleding. Het is echter moeilijk om oude gewoontes te doorbreken. Daarom hopen we dat nieuwe voorlichtingsfilmpjes mensen helpen hun gedrag aan te passen."

"Vanuit het landelijke green team infectiepreventie geven we ook les over duurzaamheid aan studenten en zorgprofessionals. Duurzaamheid zit nu standaard in het curriculum van diverse zorgopleidingen. We hebben een stappenplan ontwikkeld om adviezen over duurzaamheid te beoordelen en een risicomatrix te maken. Dit helpt om bewuster om te gaan met duurzaamheid in de zorg."

"Het aanpassen van gedrag op de werkvloer is lastig. Verpleegkundigen en artsen moeten hun handelingen aanpassen, wat vaak moeilijk is. Veranderingen zoals het langer gebruiken van beademingsslangen worden vaak goed ontvangen door de Green Teams, maar het gedrag van zorgprofessionals veranderen blijft een uitdaging."

"We doen regelmatig audits en lopen vaak op onze eigen afdelingen om te zien hoe het gaat. We bespreken problemen met kwaliteitsadviseurs en leidinggevenden. Vaak is het een kwestie van onwetendheid en gewoontes. Mensen zijn gewend om bepaalde beschermende kleding/handschoenen te dragen en doen dat uit gewoonte, niet omdat het altijd nodig is."

"Rondom het Erasmus MC liggen een metrostation en diverse bus- en tramhaltes. Ook is er onlangs een bussneldienst toegevoegd. Dit helpt onze medewerkers, patiënten, studenten en bezoekers om gemakkelijk met het openbaar vervoer te komen. Dit openbaar vervoer kunnen we natuurlijk niet zelf regelen, daarom heeft onze Raad van Bestuur hierover overleg met de gemeente Rotterdam."

"Per 2025 valt het Erasmus MC in een zero-emissie zone. De gemeente voert deze zone in. De zone is een gebied in de stad, binnen de ring, waarin alle zakelijke bestel- of vrachtauto’s uitstootvrij moeten zijn. Uitstootvrij rijden betekent elektrisch rijden of rijden op waterstof. Dit helpt ons bij het verduurzamen van onze logistiek en draagt bij aan een schonere omgeving. We nemen deze eisen mee in onze aanbestedingen en informeren onze leveranciers hierover."

"In veel gevallen volgen we de richtlijnen voor infectiepreventie die landelijk opgesteld zijn door het Samenwerkingsverband Richtlijnen Infectiepreventie. Daarnaast volgen we ook de voorschriften van de fabrikant. Echter, niet voor alles bestaan specifieke richtlijnen. Daarom doen we ook zelf onderzoek, bijvoorbeeld naar de veiligheid van het langdurig gebruik van materialen zoals beademingsslangen en sondevoeding systemen. Dit onderzoek kost echter veel tijd en geld, waardoor we keuzes moeten maken in welke projecten we aanpakken. Vanwege onze kwetsbare patiëntengroep zijn we vaak voorzichtiger dan andere ziekenhuizen. Als ons onderzoek aantoont dat iets veilig is, zoals bij de beademingsslangen, kunnen andere ziekenhuizen dit bewijs ook gebruiken."

"Er is door het landelijke green team infectiepreventie een handleiding geschreven hoe om te gaan met duurzame vraagstukken. Daarnaast geven wij specifieke adviezen, zoals ten aanzien van het gebruik van behandelbank papier. Wij dragen ook bij aan landelijke documenten ten aanzien van duurzaamheid en nemen deel aan de werkgroepen die deze ontwikkelen. Het is belangrijk om deze kennis te delen."

"De Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra heeft een lijst opgesteld met de producten die de meeste CO2-uitstoot veroorzaken in de UMC’s. Oorspronkelijk omvatte deze lijst 50 items maar deze is nu gereduceerd tot 20. Deze producten omvatten onder andere spuiten, diathermie kabels, mondneusmaskers en gebitsbakjes. De lijst is naar diverse adviseurs gestuurd, waaronder medische specialisten, infectiepreventie-experts, inkoopafdelingen en de Centrale Sterilisatie Afdeling."

"Het doel is om gezamenlijk na te denken over korte- en lange termijn oplossingen voor duurzaamheid en hoe de uitdagingen aan te gaan. Wij hebben ook bijgedragen aan de besprekingen om te kijken hoe we deze 20 producten duurzamer kunnen maken. De adviezen, gebaseerd op eigen literatuur of experimenteel onderzoek, die hieruit voortkomen, zullen naar alle UMC’s worden gestuurd."

"In ruimtes die niet gebruikt worden, zetten we alles zo veel mogelijk uit. Bijvoorbeeld verlichting, fotoplafonds en monitoren. Een aantal van onze CT-scanners kan niet uit, vanwege onderdelen die onder spanning moeten blijven. Ik vraag me dan wel af of het nodig is om de hele installatie aan te laten. Dat is een vraag die we dan bij een leverenacier weg moeten leggen."

"Erasmus MC breed is er een computerscript ontwikkeld dat ervoor zorgt dat computers automatisch om 20:00 uur uitgaan. Dit script kan op alle computers worden geïnstalleerd om energie te besparen, bijvoorbeeld op flexplekken. Het moet nog door alle benodigde goedkeuringsrondes heen, maar we hopen het snel te kunnen implementeren."

"In 2009 is in het Erasmus MC gestart met de eerste energiebesparingscampagne ‘WATT? doe jij met energie’, gericht op gedragsverandering, organisatie en techniek. We leerden medewerkers bijvoorbeeld om zelf het licht uit te doen en efficiënt om te gaan met het standby zetten van apparatuur zoals CT-scanners. Technisch gezien maakten we gebruik van de toen nieuwe ontwikkelingen zoals LED-verlichting. Deze campagne is uitgerold van 2009 tot 2016 en deze is in 2022 weer opnieuw opgestart."

"Nadat we in 2016 de WATT? campagne stopten, merkten we na verloop van tijd dat apparaten weer vaker standby stonden en lampen overal brandden. Het herhalen van deze boodschap blijft essentieel voor gedragsverandering."

"De huidige campagne, onderdeel van het Slim-Fit programma, richt zich opnieuw op gedragsverandering en besparingen. Besparingen met name omdat de energieprijzen flink gestegen zijn. Verbeterde technieken, zoals automatische uitschakeling van apparatuur, kunnen nu beter worden ingezet."

"Voor beide campagnes gebruiken we onze figuur genaamd “Watt”. Die komt terug op flyers, posters en geheugensteuntjes over duurzaam gedrag. We proberen acties altijd op een positieve en speelse manier op te zetten."

"Een effectief aspect van onze energiebesparingscampagne is de koppeling aan de seizoenen. Zo gaat het in de herfst om aandacht voor verlichting. De avonden worden korter, dus we moedigen iedereen aan om het licht uit te doen wanneer dat mogelijk was."

"In de winter verschoof de aandacht naar verwarming. We informeerden medewerkers over hoe hun verwarming op kantoor werkte, gezien de vele verschillende gebouwen en installaties. We gaven tips over wat men zelf kon beïnvloeden, zoals het aanpassen van de kleding aan het seizoen in plaats van het binnenklimaat nog aangenamer te maken."

"In het voorjaar richten we ons op vervoer, waarbij we medewerkers aanmoedigen om bij mooi weer de auto te laten staan en voor alternatieven, zoals fietsen of openbaar vervoer, te kiezen."

"In de zomer ligt de nadruk op verkoeling. We geven advies over het gebruik van airco’s, ventilatoren en zonwering. Door elk seizoen specifieke thema’s en acties te herhalen, creëren we een herkenbaar patroon dat het gedrag van medewerkers positief beïnvloedt. Als extra gaven we in de eerste campagne tips over locaties waar je lekker kan zwemmen om af te koelen."

"De thema’s ondersteunen we met leuke en ludieke activiteiten zoals warme truiendagen, energiequizzen, speelgoed op zonnecollectoren en kleurplaten voor de kinderen in het Erasmus MC Sophia. Dit maakt het onderwerp energie besparen luchtig en aantrekkelijk en verhoogt de bewustwording onder medewerkers."

"Het Erasmus MC is bezig met het opzetten van een in-huis reisbureau dat onder andere duurzame reisopties stimuleert. Artsen reizen regelmatig, bijvoorbeeld voor congressen of het uitvoeren van operaties op een andere locatie. We willen het vliegen ontmoedigen, vooral voor korte afstanden die met de trein bereikbaar zijn. Dit reisbureau zal ook inzicht geven in de CO2-uitstoot van reizen. We hopen het aanbestedingstraject dit jaar nog af te ronden."

"Bij de jongere generatie die hier werkt bemerk je al een andere manier van denken. Als er dit jaar een congres is in Australië en volgend jaar is datzelfde congres in Oostenrijk, dan vliegen ze nu niet naar Australië, maar pakken ze het jaar erop de trein naar Wenen. Dat besef begint door te komen en dat is erg inspirerend. Daarnaast zijn er steeds meer congressen die digitaal bijgewoond kunnen worden; dan is reizen helemaal niet meer nodig."

"De Train Zone Map die het Erasmus MC heeft ontwikkeld, geeft aan welke bestemmingen eenvoudig per trein te bereiken zijn en hoeveel CO2 hiermee bespaard kan worden. Deze kaart helpt ons om duurzame reisopties te stimuleren en het vliegen te ontmoedigen, vooral voor korte afstanden die met de trein bereikbaar zijn."

"Door heel het ziekenhuis hangen informatieschermen voor de patiënten, bijvoorbeeld in wachtkamers. Het idee is goed, het scheelt papieren folders en je kunt altijd actuele informatie laten zien. Er valt nog wel een besparing te behalen. De schermen staan dag en nacht aan, ook op de afdelingen die alleen overdag patiënten ontvangen. Het zou veel energie besparen als deze schermen ’s nachts uitgeschakeld kunnen worden op de plaatsen waar dan toch niemand is. Met ons Green Team kijken we dan hoe we dat voor elkaar kunnen krijgen."

"Ook de informatie op de schermen zou nog beter afgestemd kunnen worden op de plek waar het scherm hangt. Zo zijn de plaszakken bij ons een onderwerp dat bij veel patiënten ter sprake komt. Er zijn goede informatiefilmpjes over het gebruik van plaszakken."

"Tijdens de COVID-19-pandemie werd 50% van de consulten online gehouden. Dit percentage is inmiddels teruggevallen naar 30%, maar we streven ernaar om stapsgewijs weer richting 50% te gaan. Uiteraard kan dit niet bij elk specialisme of fase in de behandeling. Digitale consulten hebben een bijkomend duurzaamheidsaspect, onder andere vermindering van de CO2-uitstoot. Van artsen krijgen we ook terug dat patiënten het fijn vinden dat familieleden thuis mee kunnen luisteren. In een ziekenhuis kunnen maximaal 2 mensen mee naar het spreekuur. Thuis kan de hele familie bijvoorbeeld in de eigen vertrouwde omgeving meeluisteren bij slecht-nieuwsgesprekken."

"Het vinden van de balans tussen comfort voor patiënten en energiebesparing is een voortdurend proces. Niet iedere afdeling is hetzelfde. Bij de ene afdeling is de patiënt veel in beweging, op een andere afdeling niet. Ook bleken op sommige afdelingen de thermostaten op verkeerde plekken te hangen. Soms is dat makkelijk op te lossen door een thermostaat te verhangen of de temperatuur van de luchtbehandeling aan te passen."

"Op de onderste verdieping bleek stralingskou ook een rol te spelen. Het klimaatplafond verwarmde tot de gevraagde temperatuur maar toch hadden de mensen in de wachtkamer en behandelkamers het koud. Dat bleek op die afdeling door de dikke betonnen keldervloer te komen die eronder zat. De vloer straalde zoveel kou uit dat patiënten het koud kregen. Uiteindelijk realiseerden we ons dat vloerverwarming een betere oplossing zou zijn geweest. Dit was een leerpunt voor toekomstige projecten. In deze specifieke situatie hebben we de inblaastemperatuur van de luchtbehandeling van 18 naar 21 graden verhoogd om het comfortabel te krijgen."

"Op een secretariaat gelegen achter een schuifdeur klaagden de medewerkers over kou. Vooral bij de ingangen en schuifdeuren komt er koude lucht naar binnen. Om dit op te lossen hebben we infraroodpanelen onder de bureaus geïnstalleerd, evenals kopschotten om de kouval richting de benen van de medewerkers te verminderen. Dit heeft het comfort aanzienlijk verbeterd zonder grote structurele veranderingen aan het gebouw."

"We zijn bezig met de plantaardige transitie en willen dagelijks een volledig plantaardig menu kunnen aanbieden. Dit zorgt niet alleen voor duurzamer eten, maar draagt ook bij aan een gezondere levensstijl van de patiënten. Hoewel we nog niet volledig zonder dierlijke eiwitten kunnen, is elke stap richting meer plantaardig positief."

"We zijn bezig met het omzetten van ons menu naar meer plantaardige en vegetarische opties. We willen bijvoorbeeld desserts omzetten naar plantaardige desserts en menu’s aanpassen zodat er altijd een vegetarische optie is. Hoewel we nog dierlijke eiwitten nodig hebben voor de voedingswaarden, streven we naar meer plantaardige eiwitten. Ik kan heel simpel in mijn hele assortiment zeggen: ik ruil het scharrelei om voor een biologisch ei. Maar daarnaast heb ik nog wel steeds vleeswaren die maar “1 ster beter leven” zijn of brood dat misschien niet eens van de lokale bakker is. Je doet het wel of niet, vind ik zelf. Dat is nog wel eens een discussie voor mezelf, waarbij je kijkt of je echt doet wat nodig is."

"De leverancier denkt echt heel constructief mee, dat is echt positief. We hebben ook een werkgroep communicatie om mee te denken over hoe we ons nieuwe menu introduceren. Ik vind zelf dat je mensen niet moet misleiden. Als je iets bijvoorbeeld “macaroni bolognese” noemt, dan moet er ook gewoon vlees in zitten. Van oorsprong is dit ook met vlees. Dat is immers wat hoort bij bolognese. Maar je kunt wel nadenken over hoe je communiceert. Bij een macaroni met een plantaardige saus helpt het bijvoorbeeld om gewoon “macaroni tomatensaus” neer te zetten in plaats van “plantaardige macaroni”."

"De koksopleiding is gebaseerd op de Franse keuken; vlees heeft daar altijd de hoofdrol gehad en daarnaast komen aardappelen en groente. Dat is een hele verandering. Daarnaast hebben wij op dit moment niet veel kennis over het bereiden van de nieuwe menu’s. Voor de koks zal dit dan ook anders werken worden en zullen we ze ook moeten meenemen in de transitie naar meer plantaardige eiwitten."

"Met mijn team ben ik verantwoordelijk voor de patiëntenvoeding in het Erasmus MC. Dat is best breed, want we hebben 27 keukens en ik heb 60 medewerkers. We verzorgen dagelijks maaltijden voor ongeveer 460 patiënten."

"Er zijn drie pijlers die wij belangrijk vinden. Dit zijn: beleving, gezondheid en duurzaamheid. Bij beleving gaat het natuurlijk om smaak, hoe het ervaren wordt. Wat vindt de patiënt er mooi aan en kan hij hier kiezen wat hij wil? Bij gezondheid gaat het om het voldoen aan de voedingswaardes, aspecten van diëtiek, schijf van vijf, allergenen en voedselveiligheid. Bij duurzaamheid kijken we bijvoorbeeld naar het soort product, de herkomst, de verpakking en welke apparatuur er nodig is om het te bereiden. Soms zijn die pijlers in balans met elkaar, maar ze zitten elkaar ook regelmatig dwars. Een product dat duurzaam is, voldoet dan bijvoorbeeld niet aan de voedingswaardes. Sommige producten vallen wel binnen de voedingswaardes en zijn duurzaam, maar die zijn dan niet smakelijk. Dit is dus best complex maar daardoor vind ik het juist interessant. Je wilt mensen iets bieden dat past binnen de voor hun nodige voedingsbehoefte. Een duurzame keuze kan bijvoorbeeld plantaardig zijn of een product met een ‘beter leven’ keurmerk."

"We zijn momenteel een nieuw eet- en drinkconcept aan het ontwikkelen. We gaan onder andere over van diepvriesmaaltijden naar koelverse maaltijden. Dit betekent meer keuze, portiegrootte en een smaakvoller aanbod. Dit zorgt voor minder verspilling omdat patiënten kunnen aangeven wat ze willen eten. Het draagt bij aan zowel duurzaamheid als aan de patiënttevredenheid. Met het nieuwe concept gaan we van drie naar zeven eetmomenten per dag. Dit vraagt een andere kijk van de productie en de mensen die dit eten en drinken moeten uitdelen. Het is niet niks wat er gaat gebeuren, maar het uitgangspunt is dat het er voor zorgt dat de patiënt beter, gezonder en lekkerder eet. Ze kunnen bijvoorbeeld kiezen voor kleinere of grotere porties, wat ook helpt om verspilling te verminderen."

"Met het nieuwe concept gaan we van drie naar zeven eetmomenten per dag. Patiënten kunnen bijvoorbeeld kiezen voor kleinere of grotere porties, wat ook helpt om verspilling te verminderen. Als de patient het anders wenst, dan kan de patient ook zelf een warme maaltijd samenstellen. Mensen kunnen bijvoorbeeld aangeven dat een maaltijdcomponent weggelaten mag worden. Vroeger zou dat onaangeroerd op hun bord blijven liggen, in het nieuwe concept serveren we het niet uit."

"Bij het aanpassen van onze broodvoorziening hebben we nu een verwachte reductie van 40% qua verspilling. Dit komt door een betere manier van bestellen en inzicht in wat er overblijft. We hebben ook aangegeven dat brood dat aan het einde van de dag over is, goed gesloten de volgende ochtend ook nog gebruikt kan worden. Ook hergebruiken wij overgebleven brood voor bijvoorbeeld tosti’s en verminderen we daarmee de verspilling. Dat soort ideeën ontstaan ook op de werkvloer. We hebben het er samen over en bedenken dan wat er gedaan kan worden om verspilling te voorkomen."

"Op dit moment gebruiken we veel disposables voor ontbijt, lunch en tussendoortjes, wat allemaal in de prullenbak of recyclebak belandt. We gaan over naar afwasbaar serviesgoed om de hoeveelheid afval te verminderen. Dit vraagt om extra werkstromen en logistiek, maar draagt zeker bij aan een betere beleving van de maaltijd en vermindert de plastic afvalberg."

"De Green Deal richt zich ook op verpakkingsreductie. Dit jaar hebben we onze broodvoorziening aangepast en verwachten we een reductie van 40% in verpakkingsmateriaal. Dit komt door betere bestelmethoden. Wat ook helpt is de centrale portionering. Hierdoor worden de maaltijden en gerechten al op dezelfde plek samengesteld en gebruik je minder portieverpakkingen."

"De Green Deal 2.0 en 3.0 richten zich binnen mijn vakgebied op het verduurzamen van het assortiment, verpakkingen en het verminderen van verspilling. Dit zijn eisen die gesteld zijn in de aanbesteding en waar we actief mee bezig zijn. We willen niet alleen voldoen aan de eisen, maar echt duurzaam en zoveel mogelijk met plantaardige producten werken."

"Als kok vind ik dat je moet weten met welke producten je werkt in de keuken. Waar komt het product vandaan? Wie heeft het gemaakt en geleverd? Hoe lang is iets houdbaar? Wat voor kooktechnieken kun je toepassen? Dit zorgt niet alleen voor duurzamer eten, maar ook voor betere kwaliteit en smaak. Die drie elementen gaan voor mij altijd samen. Het verrijkt ook je vakmanschap. Het verhaal achter het product is belangrijk voor de beleving. Vanuit dat perspectief kijk ik ook naar ons nieuwe eet- en drinkconcept."

"We zien dat er nog op gas wordt gewerkt, maar wij willen graag overstappen naar stroom. Ook kijken we naar het efficiënter gebruik maken van apparatuur. Nu staan ovens soms lange tijd aan, terwijl ze niet doorlopend gebruikt worden. Door vaste programma’s in te stellen voor bepaalde bereidingen, kunnen medewerkers hier niet meer van afwijken. Door zaken als kooktijden vast in te stellen, borgen we ook de consistentie in kwaliteit."

"We maken gebruik van slimme apparatuur, zoals professionele high speed ovens en steamers. Deze helpen om constant goede resultaten te behalen. Dit zorgt voor gebruiksgemak voor onze medewerkers en efficiëntie in bereidingen. Maar vooral voor een constante en goede kwaliteit van het eten. Het nadeel hiervan is dat de charme van het horecavak hiermee wel wegvalt. Aan de andere kant is het voor de zorg al moeilijk om keukenpersoneel te krijgen. Je ziet dat de horeca-opleidingen/koksopleidingen zich toch voornamelijk richten op de horeca. Aan de andere kant zullen we apparatuur goed moeten inzetten, zodat het personeel op de afdeling hier goed mee overweg kan."

"Het project is gestart omdat er gezien werd tijdens observatierondes dat handschoenen te vaak en te lang werden gedragen zonder handhygiëne toe te passen. Dit was onhygiënisch en niet duurzaam."

"Tien afdelingen hadden zichzelf aangemeld voor deelname aan het onderzoek. We zijn hier begonnen met een nulmeting. Via een app konden de medewerkers of een onderzoekstudent het handschoengebruik bijhouden. Wanneer werden handschoenen gedragen? Was dat nodig? Werden ze juist gebruikt? Uit de nulmeting bleek dat er veel handschoenen onnodig werden gedragen."

"Op iedere afdeling zijn de handelingen anders. Daarom hebben we de afdelingen ook zelf na laten denken over de interventies die zij konden doen. Bijvoorbeeld stickers op de handschoendozen of posters die het juiste gebruik uitleggen. Wij ondersteunen hen daarbij door de benodigde zaken te leveren."

"Het leukste is wanneer afdelingen zelf het initiatief nemen en interventies bedenken. Dat motiveert iedereen. Bij sommige afdelingen, zoals de SEH, werd het jaarlijks gebruik vertaald naar besparingen in CO2, bomen en kilometers autorijden. Dit is meer tastbaar voor de medewerkers. Ze zagen dat kleine interventies grote besparingen opleverden. Een andere afdeling heeft een quiz gemaakt waarbij medewerkers vragen moesten beantwoorden over het juiste gebruik van handschoenen. De competitie onder collega’s werkte motiverend en zorgde voor meer betrokkenheid."

"Na zes maanden hebben we opnieuw gemeten en vastgesteld dat het correcte gebruik van handschoenen was toegenomen en de verspilling was verminderd. Er werden minder onnodige handschoenen gedragen, wat resulteerde in een 5% vermindering van het totaalgebruik. Op een jaarlijks verbruik van 15 miljoen handschoenen maakt dit een aanzienlijk verschil."

"We zagen ook verspilling doordat handschoenen op de grond vielen en weggegooid moesten worden, omdat ze te strak ingepakt waren. Dit kwam ook naar voren uit een onderzoek op de IC, waar een student ontdekte dat ongeveer 10% van de handschoenen op de grond viel en weggegooid moest worden. Tijdens de nameting bleek dat deze verspilling was afgenomen. Er was verder niets veranderd, dus dat kwam puur door de gedragsverandering van de medewerkers. Bijvoorbeeld door de handschoenen met meer beleid uit de doos te halen. Bewustwording is een belangrijke factor."

"Het Green Team van de IC is ook bezig met een student die een betere doos aan het ontwerpen is. Bij nieuwe aanbestedingen wordt dat meegenomen."

"Vanuit infectiepreventie wordt regelmatig voorlichting gegeven over het juiste gebruik van handschoenen. Het is belangrijk om handschoenen alleen te gebruiken als het echt nodig is, voor de veiligheid van zowel de patiënt als de zorgverlener. Tijdens scholingen leggen wij uit dat handschoenen vaak onnodig worden gebruikt en hoe dit kan worden verminderd. Bijvoorbeeld dat medewerkers alleen handschoenen moeten dragen als het echt nodig is, zoals bij contact met lichaamsvloeistoffen of bepaalde isolatievormen. In andere gevallen is handen desinfecteren vaak voldoende."

"We communiceren de resultaten en interventies breed binnen het Erasmus MC zodat andere afdelingen ook kunnen leren van de ervaringen en successen. Dit doen we bijvoorbeeld via het interne platform en door deel te nemen aan bijeenkomsten van de Green Teams. Afdelingen kunnen contact met ons opnemen als ze denken dat het handschoengebruik op hun afdeling verbeterd kan worden. We bieden maatwerkoplossingen aan, zoals het inzichtelijk maken van het gebruik met data."

"We hebben een toolbox die afdelingen kunnen gebruiken. Die kunnen we aanpassen naar wens van de afdeling. Werkt een afdeling bijvoorbeeld in het Engels, dan zorgen wij dat de posters en stickers ook in het Engels zijn."

"We willen een gezond aanbod bieden door bijvoorbeeld het verminderen van zoete producten en dranken. Dit kan betekenen dat we bijvoorbeeld minder frisdrankautomaten hebben en meer gezonde keuzes aanbieden, zoals vegetarische bittergarnituren en alcoholvrije borrels."

"In de wachtruimtes bieden de automaten vooral gezonde opties aan. Ook dat is ziekenhuisbreed ingevoerd."

"Op de OK hebben we projecten gedaan met derdejaars geneeskundestudenten. Eén project ging over het gebruik van borstels bij chirurgisch handen wassen. Deze borstels moeten alleen gebruikt worden als de handen of nagels vuil zijn. Veel mensen gebruikten deze borstel terwijl het niet nodig was. Het zijn borstels voor eenmalig gebruik. Een van de interventies is dat de studenten een poster gemaakt hebben die duidelijk maakt dat borstels alleen nodig zijn bij zichtbaar vuil."

"Om te kijken waar verlichting onnodig brandde, zijn we op een avond om 23.00 uur door alle gebouwen gaan lopen om te kijken waar het licht nog aan was. Dan pas leer je het pand goed kennen. Door sensoren die we hebben aangebracht, moet het licht uit zijn op de plekken waar niemand is. Op sommige plekken is het logisch dat het licht nog aan is. Bijvoorbeeld in de transportgang op de derde verdieping. Dat is een beddentransport-route, dus altijd in gebruik. Als ik er vroeg in de ochtend ben, loop ik wel eens een rondje. Zo kom je achter slecht functionerende sensoren of verkeerde klokinstellingen."

"Ook viel het op dat het licht in de centrale gang altijd aan was. Met de hoeveelheid glas en daglichttoetreding is dat op een zonnige dag echt niet nodig. Dus dit staat nu uit."

"Bij trauma wordt het hoofd van de patiënt vaak geïmmobiliseerd. Dat gebeurt nu met een plastic hoofdimmobilisator. We zijn met diverse makers bezig om dit van gerecycled materiaal gemaakt te krijgen. Bijvoorbeeld van plastic dat gerecycled is tot vilt. Dat is ook comfortabeler voor de patiënt. We hebben helaas nog geen partij gevonden die dit in grote aantallen kan produceren voor ons."

"We werken samen met de TU Delft aan een duurzame spalk voor breuken en letsel. Dit project is nog in ontwikkeling, maar we hopen een goed alternatief te vinden voor het huidige kalkgips."

"Op de SEH komen patiënten vaak met de ambulance binnen, waarbij ze al op een laken van de ambulancedienst liggen. Voorheen werden deze patiënten overgetild naar een brancard met een nieuw, schoon laken van het ziekenhuis, wat resulteerde in het gebruik van twee schone lakens. Dit proces hebben we nu veranderd, omdat het gebruik van een extra laken overbodig bleek te zijn. We gebruiken nu simpelweg het laken van de ambulance, dat hier toch al gewassen wordt. De ambulancedienst neemt vervolgens schone lakens van ons mee. Deze aanpassing halveert het aantal te wassen lakens, wat leidt tot besparingen in stroom, water en andere wasgerelateerde kosten. Het is een eenvoudige maar effectieve verbetering in onze werkwijze."

"Op de kamers doen we de lichten uit wanneer de kamers niet in gebruik zijn. Zeker ’s nachts zijn niet alle kamers in gebruik."

"Onze traumakamers worden verwarmd tot 25 graden, terwijl de rest van de afdeling minder warm is. Om energie te besparen, houden we zo veel mogelijk deuren dicht."

"Wat medicatie betreft, geven we paracetamol zo veel mogelijk oraal in plaats van intraveneus om afval te beperken. Ook medicatie die erg vervuilend is voor het afvalwater, bijvoorbeeld diclofenac, schrijven we niet meer voor tenzij daar een expliciete reden voor is. We proberen medicijnen zo min mogelijk mee te geven aan patiënten omdat veel medicijnen uiteindelijk worden weggegooid. Dit zijn maatregelen die op alle afdelingen worden toegepast."

"Ten aanzien van tetanusvaccinaties willen we onderzoeken of deze altijd nodig zijn. Vaak geven we een vaccinatie bij minimale verwondingen, terwijl de richtlijn zegt dat dit niet altijd nodig is. Dit kan veel vaccins en afval besparen."

"We hebben een onderzoek uitgevoerd naar de hoeveelheid bloedbuizen die worden afgenomen en of dit aantal verminderd kan worden. Vaak wordt er bij een tweede bloedafname eerst een klein buisje gevuld om ervoor te zorgen dat er geen infuusvocht in het monster zit. Dit buisje wordt echter weggegooid, omdat het niet gebruikt kan worden. Studenten hebben onderzocht hoeveel CO2-uitstoot en afval dit proces veroorzaakt en of er efficiëntere methoden zijn. We proberen bewuster om te gaan met het afnemen van bloed. In plaats van alvast extra buisjes te vullen voor eventueel toekomstig gebruik, nemen we nu alleen bloed af wanneer het echt nodig is. Dit helpt om verspilling te verminderen en duurzaamheid te vergroten."

"We gebruiken boekjes voor notities die we eindeloos kunnen wissen en hergebruiken. Dit vermindert het papiergebruik aanzienlijk. We gebruiken ze voor notities, coördinatie en tijdens overdrachten. Die gegevens zijn altijd maar tijdelijk nodig. Dus daar wordt geen papier meer voor gebruikt. Ze bevallen goed dus er zijn er nu meer besteld."

"We zijn bezig met het recyclen van hard plastic. Dit is nog een uitdaging omdat we specifiek moeten bepalen welk plastic gerecycled kan worden en of het niet bevuild is."

"We scheiden ook afval zoals glas en papier. We hebben een speciale bak in de wachtruimte staan waar mensen hun statiegeld flesjes en blikjes kunnen doneren. De opbrengst wordt gebruikt voor het financieren van onderzoek. Deze bakken staan door heel Erasmus MC."

"We zijn in overleg met leveranciers om medische materialen los aan te leveren in plaats van in pakketten, zodat we minder ongebruikte items hoeven weg te gooien. Bijvoorbeeld, benodigdheden voor een katheter worden vaak als set in één pakket geleverd, terwijl niet altijd de hele set nodig is. We zouden graag de onderdelen afzonderlijk willen ontvangen, zodat we alleen gebruiken wat noodzakelijk is."

"Op de SEH hebben we een apparaat voor snelle bloedanalyse. Vroeger kwam daar standaard een printje uit. De informatie wordt ook digitaal opgeslagen, dus het printje was vaak overbodig. We hebben dat nu aangepast en afgesproken dat we alleen printen wanneer echt nodig, om papier en toner te besparen."

"Bij onze machine voor snelle bloedanalyse worden kleine bloedgasspuitjes gebruikt om bloedmonsters in te voeren. Deze bloedgasspuitjes zamelen we los in. Eerst stond hiervoor een gewone bak. Maar daar gooiden mensen ook afval zoals handschoenen en papier in. Alleen een briefje erop was niet voldoende om hun gedrag te sturen. We hebben met wat creatief werk de opening zo klein gemaakt, dat er alleen nog maar een bloedgasspuitje doorheen past. Sindsdien gaat de inzameling goed."

"We hebben bedden klaarstaan die schoon zijn en bedekt worden met plastic hoezen om ze schoon te houden. We hadden de hoezen een tijdje verwijderd, maar merkten dat familieleden van patiënten soms hun spullen of tassen op de bedden legden. Daarom hebben we besloten de plastic hoezen toch te blijven gebruiken."

"Wel zorgen we ervoor dat deze hoezen worden gerecycled. We hebben een ruimte waar al dit plastic los wordt ingezameld voor recycling."

"Contrastvloeistof wordt gebruikt bij CT-scans om bepaalde weefsels en structuren in het lichaam duidelijker zichtbaar te maken. Deze vloeistof komt na gebruik via de urine van de patiënt in het riool terecht en uiteindelijk in het oppervlaktewater, wat schadelijk is voor het milieu."

"Vanuit de overheid kwam daarom een initiatief voor plaszakken. Door patiënten een aantal zakken mee naar huis te geven, kan de urine worden opgevangen en komt het niet in het riool terecht. Na de proefperiode is besloten om hiermee door te gaan. Ten opzichte van andere medicatie die langer gebruikt wordt, is contrastvloeistof iets wat eenmalig toegediend wordt. Dat ben je dus binnen een korte tijd ook weer kwijt."

"We merken dat de bereidwilligheid van patiënten best groot is. De uitdaging voor ons lag vooral bij het informeren en enthousiasmeren van alle collega’s die de plaszakken mee moeten geven. De patiënten informeren we ook vooraf hierover in de patiëntenbrief die ze over hun scan krijgen."

"Op de SEH hebben we een CT-scan. Net als op de afdeling Radiologie vragen we hier mensen die een CT-scan met contrast gehad hebben de plaszakken te gebruiken om de urine in op te vangen zodat het contrast niet in het rioolwater komt."

"Er is een onderzoek geweest waaruit bleek dat het papier op onderzoekstafels eigenlijk geen toegevoegde waarde heeft. Het papier zorgt niet voor magische hygiëne en is meer een psychologisch comfort. Het papier moet naar het ziekenhuis gebracht worden, wordt vijf minuten gebruikt en dan weer afgevoerd. Dit levert onnodig veel transport en afval op. Uiteraard scheiden we het papier nu wel, maar het zou nog beter zijn als we het helemaal af kunnen schaffen."

"Voor botbiopten gebruiken we een soort boormachine met een niet-oplaadbare accu. Als de accu leeg is, moet de machine weggegooid worden, wat ontzettend zonde is. Samen met andere ziekenhuizen hebben we contact gezocht met de Amerikaanse leverancier. Zij willen geen oplaadbare versie maken. Sommige van hun afnemers eisen een gebruiksklaar product. Ik heb het gevoel dat zij zich achter dit soort zaken verschuilen omdat ze bang zijn hun verdienmodel te verliezen. Bij dit soort kwesties hoop ik dat meer afnemers hierover vragen gaan stellen. Alleen door een collectieve eis van de afnemers kunnen er veranderingen ontstaan."

"We zijn bezig met het apart inzamelen van verpakkingsplastic en dat gaat erg goed. Harde plastics werden al langer ingezameld, maar nu hebben we ook een afvalstroom gericht op verpakkingsplastic. We moesten de collega’s even goed drillen en wakker schudden, maar inmiddels denk ik dat 95% van het plastic op de goede plek terechtkomt. We willen dit uitbreiden naar het hele ziekenhuis."

"Om het makkelijker te maken voor collega’s heb ik posters gemaakt met daarop veel voorkomende plastics op onze afdeling. Zo is het herkenbaar en duidelijk. Onze afvalverwerker is erg betrokken en heeft ook meegekeken. Op andere afdelingen heeft men andere soorten verpakkingsafval, dus eigenlijk zou iedere afdeling zijn eigen poster moeten hebben."

"Verder blijven we alert op het elimineren van onnodige wegwerpmaterialen en verpakkingen. Uiteraard kunnen we afval scheiden, maar we hebben liever geen afval."

"Patiënten komen vaak van ver voor een CT-scan die slechts enkele seconden duurt. Een week later komen ze dan terug voor een gesprek met de specialist. Veel van deze scans kunnen ook in een regionaal ziekenhuis gedaan worden en digitaal doorgestuurd worden. Dit zou zowel reistijd als kosten voor patiënten verminderen en bijdragen aan duurzaamheid. Het zorgsysteem is hier helaas nog niet op ingericht. Vanuit de Nederlandse Vereniging voor Radiologie hebben we een werkgroep waarmee we kijken hoe we verandering daarin op gang kunnen brengen."

"De nieuwste CT-scanners maken zeer gedetailleerde beelden die enorm veel data vergen. We moeten nadenken over efficiënter dataopslag, zoals het bewaren van alleen essentiële beelden na een bepaalde periode. Momenteel wordt alles opgeslagen, wat veel energie en ruimte kost. Veel mensen beseffen niet dat dataopslag niet duurzaam is, omdat je het fysiek niet ziet. Maar het moet ergens bewaard worden, die servers hebben energie en koeling nodig en moeten geproduceerd worden van grondstoffen. Dus iedere byte die we extra opslaan, kost extra energie."

"We hebben op de interventieradiologie een pilot gedaan met wasbare OK-mutsen. Dat is een klein team met drie kamers, dus goed te overzien. Na veel knokken hebben we dat voor elkaar gekregen en het werkte allemaal goed. Het idee was om dat op termijn ook toe te gaan passen op de OK. Dit is ter vervanging van OK-mutsen die na eenmalig gebruik worden weggegooid."

"Wel is het zo dat we inkoopcontracten hebben die we pas aan kunnen passen als de termijn hiervan eindigt. In grote organisaties loop je vaak tegen inkoopafspraken en aanbestedingen aan die niet zomaar veranderd kunnen worden."

"Voorheen recycleden we restjes contrastvloeistof. De fabrikant van het contrastmiddel haalde de restjes op en stuurde ze naar hun fabriek in Noorwegen waar ze volledig gerecycled werden tot nieuwe grondstoffen. Dit was een prachtig initiatief omdat het niet alleen het contrastmiddel, maar ook het plastic van de containers recyclede."

"Helaas bleek dat de overgebleven ongebruikte contrastvloeistof door Europese wetgeving gezien wordt als afval. Omdat de fabrikant geen afvalverwerker is, verbood de Europese wetgeving hen om het contrastmiddel op te halen. We willen het hier uiteraard niet door de gootsteen gooien. Dit betekent dat we nu het contrastmiddel als chemisch afval moeten verwerken. Dit brengt hoge kosten met zich mee en leidt tot verbrandingsafval in plaats van recycling. Het is frustrerend omdat we hiermee een goed functionerend duurzaam initiatief verloren hebben door bureaucratische regelgeving. Ik hoop dat hier binnenkort weer verandering in komt."

"Op de Intensive Care gebruikten verpleegkundigen standaard gele jassen als ze voor een patiënt zorgden. We hebben gekeken of het ook anders kon en ontdekten dat witte schorten een goed alternatief zijn. Deze schorten zijn praktischer en zijn gemaakt van de helft minder plastic dan voor de gele jassen nodig is. Verpleegkundigen kunnen zelf inschatten wanneer een wit schort volstaat, bijvoorbeeld bij kleinere handelingen of tijdens het wassen van een patiënt. De regie ligt dus bij de verpleegkundige. Bijkomend voordeel bleek dat de witte schorten aangenamer dragen dan de gele jassen. Ze dragen luchtiger omdat je zelf dan niet helemaal ingepakt zit in plastic. Deze verandering heeft geleid tot een aanzienlijke vermindering van het gebruik van gele jassen."

"Naast het bed hangt een zogenaamde spuitpendel. Daar hangen de spuiten in. Deze spuiten waren oorspronkelijk slechts 24 uur houdbaar vanwege hygiënevoorschriften. We hebben echter ontdekt dat bepaalde spuiten die steriel geleverd worden tot wel zeven dagen gebruikt kunnen worden. Dit zorgt voor minder afval en lagere kosten, aangezien deze spuiten tussen de zeven en tien euro per stuk kosten. Vooral op de kinder-IC, waar vaak met kleine volumes wordt gewerkt, is deze verlenging zeer voordelig. Er wordt minder medicatie verspild."

"Een andere maatregel die we hebben doorgevoerd, is het verlengen van de gebruiksduur van infuuslijnen van vier naar zeven dagen. Dit is een landelijke best practice die we nu op veel IC’s implementeren. Het verlengen van de gebruiksduur vermindert niet alleen de kosten en het aantal handelingen, maar is ook fijner voor de patiënt. Vaak bevinden de infuuslijnen zich dicht bij het hoofd van de patiënt, wat ongemak kan veroorzaken, vooral als ze vaak moeten worden verwisseld. Uit studies blijkt dat er niet meer infecties optreden bij langer gebruik van de infuuslijnen; het aantal infecties blijft gelijk of neemt zelfs af. Minder wisselingen betekent minder kans op complicaties en een comfortabelere ervaring voor de patiënt."

"Door onze grootte en onze academische expertise heeft het Erasmus MC relatief veel dialysepatiënten. Deze patiënten hebben per dag zes tot twaalf grote zakken met vloeistof nodig. Op de Intensive Care gebruiken we ook veel dialysezakken, wat jaarlijks 10.000 kilo plastic afval oplevert. We ontdekten dat deze zakken van polypropyleen zijn, hetzelfde materiaal als OK-doeken, waardoor ze gerecycled kunnen worden. De aansluitstukken, die van een ander plastic zijn, worden afgesneden voordat de zakken worden afgevoerd naar een verwerkingsbedrijf in Oost-Nederland. Deze recyclingmaatregel bespaart 14% van onze totale afvalstroom op de IC."

"Om de aansluitstukken goed af te snijden, hebben we een speciaal soort mes naast de verzamelzak gehangen. Dit maakt het gemakkelijk om de lege dialysezakken efficiënt te verwerken. Een student van de Technische Universiteit heeft onderzoek gedaan naar welk mes hiervoor het meest geschikt is en hoe dit arbo-technisch verantwoord kan worden uitgevoerd. Zij heeft de hele materiaalstroom doorgemeten en een verslag gemaakt waarin staat beschreven hoe je een dialysezak op de juiste manier recyclet. Dankzij deze inzichten kunnen we de zakken nu eenvoudig en veilig recyclen."

"We willen dat verpleegkundigen waar mogelijk handdoeken gebruiken in plaats van wegwerpmatjes. Handdoeken kunnen duurzaam gewassen worden, terwijl matjes houtpulp en plastic bevatten en niet goed te recyclen zijn. We zijn op zoek naar kleinere, wasbare matjes om het gebruik van plastic matjes verder te verminderen. Nu heeft een matje bijna de grootte van een matras. Als je dat voor onder een arm of been wil gebruiken, is dat veel te groot. Dus hebben we die vraag uitgezet."

"Daarnaast liggen de handdoeken in de kast op een makkelijk bereikbare plaats, de matjes liggen op een minder goed bereikbare plaats. Op die manier proberen we ook het gedrag van de verpleegkundigen te sturen. Door handdoeken gemakkelijker toegankelijk te maken dan matjes, stimuleren we het gebruik van duurzamere opties."

"Momenteel wordt al het afval van onze afdeling, ongeacht of het schoon of vies is, behandeld als ziekenhuisafval en wordt het verbrand. Dit is niet altijd nodig, aangezien veel verpakkingsmateriaal net zo schoon is als thuis. Ik wil deze stroom graag uit de ziekenhuisafvalstroom halen en kijken hoe groot deze fractie eigenlijk is. Daarna willen we onderzoeken welke soorten plastic dit zijn en of we bijvoorbeeld nascheiding kunnen toepassen. Eigenlijk willen we deze schone afvalstroom richting de reguliere huisafvalstroom trekken. Binnenkort starten we een pilot om dit verder te onderzoeken en te implementeren."

"De plastic naaldencontainers werden traditioneel in plastic afvaltonnen weggegooid. Dit was inefficiënt omdat de containers rechthoekig zijn en de tonnen rond, waardoor er veel lucht in de tonnen zat. Dan gaat er een mooie plastic ton half leeg de verbrandingsoven in. Bij navraag bleek dat we de naaldencontainers ook op een andere manier mochten aanleveren."

"We hebben dit veranderd door de naaldencontainers in kartonnen dozen te doen, waardoor we zes containers in één doos kunnen afvoeren. Dit bespaart veel plastic en is goedkoper. Ook bespaart het opslagruimte en transport. Deze aanpak is nu in het hele ziekenhuis doorgevoerd, wat heeft geleid tot een aanzienlijke vermindering van de hoeveelheid plastic die moet worden verbrand."

"Vanuit mijn vak als apotheker heb ik gekeken naar hoe we de medicatieketen duurzamer kunnen maken. Veel recepten stoppen nu automatisch na een bepaalde periode en de doseringen zijn afgerond, zodat we, waar mogelijk, maar één ampul of spuit hoeven te gebruiken. Dit vermindert het aantal handelingen en bespaart geld. Hoewel we vanwege strenge regels aan de achterzijde van het proces weinig kunnen veranderen, hebben we het aan de voorzijde zo duurzaam mogelijk gemaakt."

"In de geneeskunde zijn er drie hoofdrichtingen: huisartsen in de eerste lijn, medisch specialisten in ziekenhuizen en sociaal geneeskundigen. Mijn rol valt onder de laatste categorie, als arts voor maatschappij en gezondheid. In deze functie kijken we niet naar individuele patiënten, maar richten we ons op de volksgezondheid en de gezondheid van groepen in de samenleving. We onderzoeken bijvoorbeeld de gezondheid van de inwoners van Rotterdam en de gezondheidsverschillen binnen de stad. Door preventieve maatregelen en een zo optimaal mogelijke inrichting van de zorg proberen we deze verschillen aan te pakken."

"Als artsen hebben we niet alleen de verantwoordelijkheid om goede zorg te verlenen aan individuele patiënten, maar ook om bij te dragen aan de gezondheid van de bevolking als geheel. Dit besef heeft de afgelopen jaren geleid tot een grotere focus op maatschappelijke gezondheidszorg in de geneeskundeopleidingen. We leiden dokters op die een rol kunnen spelen in preventie en in het creëren van een toegankelijk, doelmatig en duurzaam zorgsysteem. Duurzaamheid was tot enkele jaren geleden geen onderdeel van onze opleiding, maar dit is veranderd."

"Een groep studenten heeft ons drie jaar geleden wakker geschud met hun analyses over de rol van artsen in duurzaamheid. Zij kwamen met een model om duurzaamheid in het curriculum te integreren. Deze studenten hadden al uitgebreide kennis en ervaring op dit gebied en hebben ons geholpen om Planetary Health als concept in de opleiding te introduceren. Dit concept kijkt niet alleen naar de gezondheid van mensen, maar ook naar die van dieren en de omgeving."

"In het derde jaar van de opleiding hebben we twee introductiecolleges over Planetary Health ingevoerd. Daarnaast hebben we een klimaatspel ontwikkeld, gebaseerd op het Lancet Countdown Report. Dit spel helpt studenten om de verbanden tussen menselijke activiteiten en milieueffecten op gezondheid te begrijpen. Vorig jaar werd dit spel op vrijwillige basis aangeboden aan derdejaarsstudenten en was het een groot succes. Dit jaar is het spel een verplicht onderdeel van het curriculum geworden."

"Het invoeren van duurzaamheidsonderwijs wordt over het algemeen positief ontvangen door studenten. Vorig jaar namen 100 van de 350 derdejaarsstudenten vrijwillig deel aan het klimaatspel. Dit jaar, nu het spel verplicht is, zien we meer variatie in reacties, wat het onderwijs nog dynamischer maakt. Het is belangrijk om discussies te faciliteren waarin verschillende perspectieven aan bod komen, zodat studenten leren hoe ze in gesprek kunnen gaan over duurzaamheid."

"Duurzaamheid is echter niet alleen iets voor het vak public health. Het is relevant voor alle vakken binnen de geneeskunde. Van pathologie tot longziekten en van gynaecologie tot geneesmiddelenvoorschriften, duurzaamheid kan overal geïntegreerd worden. We hebben bijvoorbeeld ook gewerkt aan het integreren van duurzaamheid in het geneesmiddelenonderwijs, samen met de apothekers van het Erasmus MC."

"Wij streven ernaar om het mensen gemakkelijker te maken door automatische systemen te implementeren. Zo gaat het licht vanzelf uit en schakelt de ventilatie uit wanneer het gebouw niet in gebruik is. Op deze manier hoeven mensen er niet bewust aan te denken en geen handelingen uit te voeren. Dit vermindert de belasting, aangezien ze al druk zijn met andere zaken."

"Er komen steeds nieuwe technieken beschikbaar die we binnen het vastgoed kunnen toepassen. Tot nu toe ventileren wij laboratoria standaard vijf- of achtvoudig of zelf meer. Het streven wordt om met geavanceerde meetapparatuur de hoeveelheid van specifieke stoffen in een laboratorium nauwkeurig te meten en daar de ventilatie op af te stemmen. Dit vervangt de traditionele normen van ventilatie door directe metingen. Hoewel dit een vooruitgang is, brengt het ook uitdagingen met zich mee. En binnen de organisatie moet draagvlak worden gecreëerd om deze nieuwe technieken te accepteren en toe te passen. Het is essentieel om alle betrokkenen mee te krijgen bij deze innovaties."

"We hebben een masterplan 2050, dat als kaderdocument wordt vastgesteld door onze Raad van Bestuur, het college van B&W en de gemeenteraad van Rotterdam. Dit plan geeft een toekomstbeeld voor de campusontwikkeling en bevat diverse duurzaamheidsaspecten. Elektrificatie en zo weinig mogelijk energiegebruik zijn voor ons eigenlijk sowieso al vanzelfsprekend. Verder willen we innovatie faciliteren. Dit doen we door partners te betrekken op onze campus, zoals TU Delft en Hogeschool Rotterdam. Dat vindt plaats in de Convergence, waar sociale, technische en medische kennis en methoden worden samengevoegd."

"We streven ernaar om met minder stenen meer mogelijk te maken. Dit betekent dat we slimmer omgaan met onze ruimte en proberen om minder te bouwen. Dit vraagt om flexibele gebouwen die zich kunnen aanpassen aan veranderende behoeften en regelgeving."

"Een van onze grote ambities is het creëren van een gezondheidsbevorderende campus. Dit betekent dat we aandacht besteden aan biodiversiteit, klimaatadaptatie en hoe bezoekers en medewerkers de campus beleven. We willen een omgeving creëren die gezondheid stimuleert, en wat uiteindelijk bijdraagt aan een betere zorgervaring."

"Wij kijken ook naar de zorg van de toekomst. Diverse afdelingen binnen het Erasmus MC richten zich steeds meer op maatschappelijke gezondheid en preventie, met als doel te voorkomen dat mensen ziek worden. Deze focus op preventieve zorg is een belangrijk speerpunt en moet terugkomen in de beleving van de campus."

"Een van onze grote ambities voor de campus is het creëren van een gezondheidsbevorderende omgeving. Dit vormt een belangrijk deel van onze positionering en identiteit. We willen dat dit duidelijk merkbaar is in de manier waarop de campus wordt beleefd. De kwaliteit van de beleving bij binnenkomst zal verschillende aspecten omvatten, zoals biodiversiteit, klimaatadaptatie, groenvoorziening, waterbeheer, voorkomen van hittestress, gevelmaterialen, bezonning en schaduw. Al deze elementen spelen een rol in de inrichting van de campus en beïnvloeden hoe patiënten, bezoekers en medewerkers zich hier voelen en bewegen."

"We werken samen met andere universiteiten, zoals de TU Delft, om duurzaamheid in het onderwijs te integreren. Deze samenwerking biedt nieuwe inzichten en helpt bij het ontwikkelen van effectieve en interdisciplinaire onderwijsprogramma’s. Het uitwisselen van kennis en didactische benaderingen versterkt ons gezamenlijke doel om duurzaamheid een vaste plek te geven in de geneeskundeopleiding."

"We hebben stappen gezet om duurzaamheid breder in het curriculum te verankeren. Samen met de TU Delft en andere faculteiten van de Erasmus Universiteit ontwikkelen we een interfacultaire minor, waarin studenten vanuit verschillende disciplines samenwerken aan duurzame oplossingen. Daarnaast hebben we studentassistenten ingehuurd om het proces verder te ondersteunen en te versnellen."

"Er zijn werkgroepen en we gaan met elkaar in gesprek. Over inhoudelijke kennis, didactische aanpak en ethische reflectie. Vanuit technologie zijn er bijvoorbeeld heel mooie oplossingen, maar je hebt ook te maken met gedrag van mensen. Je hebt kennis uit verschillende disciplines nodig om echt vooruit te komen."

"In de masterfase van de opleiding hebben we ook praktische opdrachten geïntroduceerd die gericht zijn op duurzaamheid. Studenten die coschappen lopen in ziekenhuizen krijgen de opdracht om te observeren hoe duurzaamheid in de praktijk kan worden verbeterd. Dit heeft niet alleen invloed op de studenten, maar zet ook veranderingen in gang binnen de afdelingen waar ze werken."

"Vanuit techniek en duurzaamheid ligt onze focus vooral op de korte termijn op het verminderen van ons aardgasgebruik en het bevorderen van gebouwgebonden energiebesparing. We hebben stadsverwarming, wat nu nog als duurzaam wordt aangemerkt. Aardgas gebruiken we voornamelijk voor stoomketels. We zijn bezig met de elektrificatie van ons vastgoed. Nieuwe gebouwen worden uitgerust met warmtepompen en andere duurzame technieken. We bouwen met de toekomst in gedachten, waarbij we soms kiezen voor technieken die nu beschikbaar zijn, maar ook nadenken over toekomstige innovaties. De focus ligt dus op energiebesparing en het verminderen van de CO2-voetafdruk. Er is een mooie visualisatie van die voetafdruk van Erasmus MC gemaakt. Ons vastgoed neemt daar een relatief kleine plek in. Maar dat willen we verder omlaag brengen."

"We hebben al een mooie stap gezet in het verminderen van ons aardgasgebruik, door aanpassingen door te voeren in de luchtbevochtiging en we zijn ook bezig met de elektrificatie van onze warmteopwekking door het implementeren van warmtepompen. We investeren in de technische infrastructuur van de campus om elektrificatie mogelijk te maken. Dit omvat onder andere de aanleg van nieuwe elektrische infrastructuur om toekomstige ontwikkelingen te faciliteren. Zoals er netcongestie is in Nederland, hebben we dat ook binnen onze gebouwen. De elektrische infrastructuur moeten we eerst uitbreiden voordat we de voorzieningen zelf kunnen implementeren."

"Circulariteit is een uitdaging, vooral omdat veel bouwmaterialen nog niet standaard circulair zijn. Bij de sloop van het Dijkzigt hebben we samengewerkt met een sloper die alle materialen in een depot kon opslaan. Deze materialen zijn hergebruikt in andere bouwprojecten, maar niet door onszelf. We hebben hier geen ruimte voor een eigen depot om dergelijke voorraden op te slaan, en we kunnen ze ook niet direct zelf hergebruiken. Onze focus bij circulair slopen ligt dus op het faciliteren van anderen door onze materialen beschikbaar te stellen."

"Circulariteit vereist ook een andere mindset bij het bouwen. Bij de sloop komen bijvoorbeeld veel deuren beschikbaar, maar deze hebben allemaal verschillende afmetingen. Ga je dan een nieuw gebouw neerzetten met allemaal afwijkende deuren erin? Zo ver zijn we nog niet."

"De losmaakbaarheid van gebouwen is nog geen standaard bouwtechniek. Veel gebouwen hebben nog steeds gevlochten betonijzer met beton eromheen dat voor zestig jaar vastzit. Bij de keuze van nieuwe materialen proberen we wel rekening te houden met circulariteit. Kunnen de materialen bij sloop van het pand hergebruikt worden of zijn ze afbreekbaar? Ook financieel moeten daarin keuzes gemaakt worden. Het belangrijkste voor ons blijft dat het bijdraagt aan een gezondheidsbevorderende omgeving."

"Het circulair bouwen is niet mijn specialisme, maar we hebben projecten waarbij materialen van afgebroken gebouwen worden hergebruikt in nieuwe constructies. Dit draagt bij aan duurzaamheid en vermindert afval. Na de opening van de nieuwbouw in 2018 stond de sloop van het voormalige entreegebouw op de agenda. Een collega heeft dit geleid. Samen met adviseurs werd een materialenpaspoort samengesteld, dat alle materialen in kaart bracht om ze vervolgens daadwerkelijk aan te bieden voor één-op-één hergebruik. In totaal is 75% van de materialen hergebruikt. Inmiddels zijn veel materialen van het oude gebouw terug te vinden in een nieuwbouwproject in Borne."

"Recent is het voormalige Dijkzigt ziekenhuis circulair gesloopt, dit bedroeg ongeveer 85.000 m2. Bijvoorbeeld deuren, plafondplaten en kozijnen kregen zo een tweede leven. Ook daar hebben betrokken partijen op een creatieve manier meegedacht. Zo werden er ongeveer 2500 deuren uit het project Dijkzigt hergebruikt. Hoewel 95% van deze deuren niet de juiste afmetingen had voor nieuwbouw, konden het deurbeslag, de deurdrangers en rvs schopplaten goed hergebruikt worden. De deuren zelf zijn door een bedrijf geupcycled tot tafels. Bijvoorbeeld een grote ontmoetingstafel waarin ook de blauwe kleuren van de voormalige deuren terugkomen."

"Bij het ontwerp en de bouw van nieuw vastgoed kijken we vooruit, vooral bij onderdelen die niet makkelijk aan te passen zijn. Het dak of de gevel bijvoorbeeld, moeten zonder aanpassingen vijftig jaar meegaan. In dergelijke zaken investeren we extra, zodat we ze voor 2050 niet opnieuw hoeven aan te pakken. Voor andere onderdelen maken we andere keuzes. Een warmtepomp gaat bijvoorbeeld tien tot vijftien jaar mee. Tegen die tijd is er weer een model met een hoger rendement. Daarom hanteren we voor zulke onderdelen kortere termijnen."

"De richtlijnen van BREEAM zijn een mooi kader bij het ontwerp van een gebouw. Maar we kijken hier ook naar personeel en patiënten welzijn. Daarom maken we soms andere keuzes. De focus van het Erasmus MC op een andere manier van zorg verlenen, hierbij verblijft een patiënt niet altijd meer in het ziekenhuis maar wordt bijvoorbeeld thuis in de gaten gehouden. De meest duurzame vorm van bouwen is nog altijd niet bouwen."

"Wij werken in de gezondheidszorg en willen dat onze medewerkers fit, vitaal en gezond blijven. Fietsen naar en van het werk draagt hieraan bij. Daarnaast speelt bereikbaarheid een belangrijke rol. We bevinden ons in een grote stad met beperkte parkeermogelijkheden, daarbij helpt het stimuleren van fietsen om de druk op parkeerplaatsen te verminderen en te voorkomen dat Rotterdam vast komt te staan. We hebben diverse fietsenstallingen op ons terrein. In een daarvan is een fietsenmaker gevestigd. Voorzieningen als fietspompen, laadpunten voor elektrische fietsen en bewaarplaatsen voor fietssloten zijn aanwezig. Ook zijn er kleedruimtes en douches. Daar is nu een proef met droogkasten voor natte kleding. Zo proberen we fietsen aantrekkelijk te maken."

"We hebben een team van fietsambassadeurs die daarbij betrokken zijn. Zij verzamelen de wensen van fietsers. Veel van de bovengenoemde zaken zijn tot stand gekomen in samenwerking met de fietsambassadeurs."

"In onze parkeerfaciliteiten voorzien we in laadpalen voor elektrische auto’s. In onze fietsenstallingen zijn ook oplaadpunten voor elektrische brommers en fietsen. Door goede voorzieningen te bieden proberen we andere manieren van reizen te stimuleren. Fietsen te ver? Dan is een elektrische fiets wellicht wel een goede optie."

"We proberen het autogebruik te ontmoedigen door medewerkers die alternatieve vervoermiddelen gebruiken te belonen. Een voorbeeld hiervan is dat in de nieuwe CAO een verbeterde fietsregeling is opgenomen. Hierdoor worden medewerkers gestimuleerd om de fiets te pakken in plaats van de auto."

"Koers28 is de nieuwe vijfjarenstrategie van het Erasmus MC, gericht op het aanpakken van grote maatschappelijke uitdagingen voor de zorg, het onderzoek en het onderwijs. De ambities richten zich op het verminderen van de zorgvraag, effectief gebruik van capaciteit en het verbeteren van toegankelijkheid en duurzaamheid in de zorg. Er wordt geïnvesteerd in technologische innovatie, digitalisering en arbeidsbesparende technologieën. Zo werken we in stappen toe naar een duurzame toekomst in 2050."

"Het Erasmus MC heeft een CO2 voetafdruk ontwikkeld om inzicht te krijgen in de totale CO2-uitstoot, met nadruk op de impact van ingekochte goederen en diensten. Dit initiatief en inzicht helpt ons om gerichte maatregelen te nemen voor verduurzaming."

"De directie Vastgoed speelt een cruciale rol bij energiebesparing. Zij beheren de infrastructuur, luchtbehandeling en energiesystemen. Dit betekent dat grote energiebesparingen vaak hier worden gerealiseerd en energiebesparingscampagnes geïnitieerd."

"Het succes van onze campagnes kwam mede door de samenwerking met verschillende afdelingen en de betrokkenheid van een aantal managers. Het is cruciaal om iemand te hebben met mandaat of financiële middelen. Ook de samenwerking met een milieudeskundige is onmisbaar, aangezien deze precies weet wat de harde cijfers zijn en over technisch toepasbare kennis beschikt."

"Samen hebben we afdelingen bezocht om te kijken waar verbeteringen mogelijk zijn. We ontwikkelden een Excel-bestand waarin de afdeling zelf kon invullen hoe lang de apparatuur aan stond en er was een kolom waarin je het gewenste gebruik, bijvoorbeeld door ’s avonds apparatuur uit te schakelen, aan kon geven. Onderaan de streep kon je direct zien hoeveel energie je bespaarde en hoeveel minder CO2-uitstoot dit opleverde. Dit droeg aanzienlijk bij aan de bewustwording op de afdelingen."

"Voor de campagne is het belangrijk om zowel top-down als bottom-up steun te krijgen om echt impact te maken. Deze gezamenlijke inspanning en het delen van bevindingen (bijvoorbeeld op ons eigen intranet) zorgden voor meetbare resultaten en verhoogden de effectiviteit van onze energiebesparings- en duurzaamheidscampagnes."

"Voor het programma Een duurzaam Erasmus MC werken we ook samen met de Erasmus Universiteit. Zij organiseren dit jaar de Erasmus Sustainability Days. Dit initiatief richt zich op het vergroten van bewustzijn en betrokkenheid bij duurzaamheid onder studenten en medewerkers. Enkele jaren geleden bezetten studenten de ingang van de universiteit om meer aandacht voor duurzaamheid te eisen. Deze mensen geven nu ook les aan jonge studenten en inspireren anderen binnen het Erasmus MC."

"De nieuwe generatie stelt hogere eisen aan duurzaamheid. Studenten verwachten dat duurzaamheid geïntegreerd is in hun opleiding en praktijk. Ze zijn vaak kritischer en actiever in het aanjagen van duurzame veranderingen. Dit zien we ook terug in de initiatieven die zij ontplooien en de vragen die zij stellen aan de organisatie."

"Voor wetenschappelijk onderzoek bewaren we hier verschillende soorten humane en niet-humane samples bij 80 graden onder nul. Patiënten die willen deelnemen aan onderzoek geven toestemming voor opslag van hun samples. Bijvoorbeeld voor onze langlopende studies Generation R en Ergo. Hierdoor kunnen we na 5, 10 of 20 jaar nog steeds waardevol onderzoek doen. Momenteel hebben we hier 5,8 miljoen samples opgeslagen."

"Voorheen was dit opgeslagen in ongeveer 500 stand-alone vriezers verdeeld over de afdelingen. Nu hebben we de opslag gecentraliseerd. Deze centrale koude opslag is 78% energiezuiniger ten opzichte van de oude stand-alone vriezers. Dit bespaart ons jaarlijks 1200 megawatt, wat overeenkomt met het energieverbruik van bijna 350 huishoudens per jaar."

"Onderzoekers betalen naar rato van hun gebruik. Dit systeem zorgt ervoor dat de kosten eerlijk verdeeld worden en dat iedereen toegang heeft tot hoogwaardige opslagfaciliteiten zonder financiële drempels."

"Vanwege het succes en de hoge bezettingsgraad van onze huidige centrale koude opslag, plannen we een tweede vriesveem te bouwen. Dit zal nog meer ruimte bieden voor het opslaan van samples en verdere energie-efficiëntie bevorderen."

"We hebben de opslagruimte in onze vriezers geoptimaliseerd. Vroeger gebruikten we grote bakjes die veel ruimte in beslag namen. Nu gebruiken we kleinere bakjes. De vriezers zijn wat dieper gemaakt, geoptimaliseerd, waardoor wij ook meer bakjes kunnen plaatsen in dezelfde lades. Op dezelfde plank kunnen we nu 700 in plaats van 400 samples opslaan. De nieuwe bakjes zijn er in twee hoogtes, dus als de kleine maat genoeg is dan scheelt dat ook weer ruimte. Dit betekent dat we minder vriezers nodig hebben en dus minder energie verbruiken"

"Alle nieuwe studies zijn verplicht om onze nieuwe bakjes met barcodes te gebruiken. Dit maakt het systeem toekomstbestendig en stelt ons in staat om de samples efficiënt en nauwkeurig te beheren en te kunnen scannen."

"Het formaat van de vriezers is ook geoptimaliseerd. De kasten zijn hoger dan een stand-alone vriezer. Na het maken van prototypes kwamen we erachter dat de kasten net 1 centimeter breder moesten worden om zaken optimaal te kunnen laten passen. In 1 kast kunnen we nu ongeveer de inhoud van 2 tot 3 stand-alone vriezers opslaan."

"De centrale opslag is voor samples die langdurig worden opgeslagen. Op de afdelingen staan nog wel vriezers voor bijvoorbeeld de dagvoorraad of kortlopende onderzoeken. Dat zijn er momenteel ongeveer 300. Om duurzaamheid daarvan te bevorderen, hebben we een Freezer Challenge georganiseerd. Onderzoekers werden gemotiveerd om te kijken wat ze in hun vriezer hadden, of de temperatuur omhoog kon van -80 naar -70 graden Celcius en of er opgeschoond kon worden. Dit heeft geleid tot energiebesparingen en een efficiënter gebruik van de opslagruimte."

"We vinden het belangrijk dat onderzoekers ook weten hoe de centrale koude opslag werkt. In de Week van de Duurzaamheid waren daarom alle medewerkers welkom om te zien hoe wij hier werken en hoe dat bijdraagt aan duurzaamheid."

"We zijn streng in ons beleid voor het opslaan van samples. Onderzoekers moeten alle benodigde data aanleveren voordat hun samples worden geaccepteerd. Dit zorgt voor een hoge kwaliteit van de opgeslagen samples en voorkomt dat onnodige items worden opgeslagen. Dit beleid helpt ons om de ruimte efficiënt te gebruiken en de kosten laag te houden."

"We moedigen onderzoekers aan om kritisch te kijken naar wat ze echt nodig hebben voor hun onderzoek, wat zij opslaan en alleen datgene te bewaren wat echt nodig is voor toekomstig onderzoek. Dit helpt niet alleen om ruimte en kosten te besparen, maar draagt ook bij aan een duurzamer onderzoeksproces. Minderen in consumptie en opslag is een belangrijke stap naar duurzaamheid."

"Onze nieuwe vriezers zijn niet alleen energiezuiniger, maar vergen ook minder onderhoud. Traditionele vriezers gaan meestal na 10 tot 12 jaar kapot en moeten volledig vervangen worden. Bij onze nieuwe vriezers is de techniek losgekoppeld van de vriezer zelf, waardoor alleen de techniek vervangen hoeft te worden. Dit verlengt de levensduur van de vriezer tot wel 30 jaar en vermindert afval."

"Hoewel sommige onderzoekers aanvankelijk terughoudend waren, hebben we door goede communicatie en ondersteuning hun vertrouwen gewonnen. Beperkte sample aanvragen kunnen wij binnen 24 uur leveren. Grote aanvragen van soms wel 5000 samples kunnen wij in overleg leveren. Omdat wij met een heel team zijn, vaak ook sneller dan veel onderzoekers dat zelf zouden kunnen"

"Qua kosten betalen onderzoekers een vast bedrag per sample per jaar. Dit is een ander rekenmodel dan onderzoekers voorheen hadden. Daar was de aanschaf van een vriezer een grote kostenpost. Daarna leek de opslag gratis, omdat de kosten voor energie niet werden doorbelast. Doordat ze per sample moeten betalen voor de opslag, zijn onderzoekers bewuster gaan nadenken over welke data daadwerkelijk waardevol zijn om te bewaren."

"Onze centrale koude opslag is veel veiliger en betrouwbaarder dan individuele stand-alone vriezers. We zijn aangesloten op noodstroom en noodwater en alle apparatuur is dubbel uitgevoerd. Dit betekent dat bij een uitval van een vriezer, de samples nog steeds veilig zijn. Onderzoekers waarderen deze verhoogde veiligheid en betrouwbaarheid, omdat ze weten dat hun samples goed beschermd zijn."

"Dit heeft geleid tot een succesvolle samenwerking en tevreden gebruikers van onze centrale koude opslag."

"We hebben in de beginjaren technologieën zoals Plugwise ingezet om het energieverbruik te meten en te analyseren. Dit gaf ons inzicht in waar en wanneer energie werd verspild, bijvoorbeeld door apparaten die onnodig aan bleven staan in het weekend. Met deze data konden we gericht actie ondernemen om energie te besparen en het bewustzijn op de afdelingen over het gebruik te vergroten."

"Sluipverbruik zie je bij apparatuur die standby blijft staan in plaats van uit. Met Plugwise kon je een hele afdeling per stopcontact monitoren. Zo zijn we naar sommige raadsels lang op zoek geweest: op een van de kantoren bleef maar iets aan staan in de avonden en in de weekenden; dat bleek uiteindelijk een elektrisch fotolijstje te zijn. Dat zagen we telkens terugkomen in de rapportages."

"Uit de eerste uitgebreide metingen kwam dat in het Erasmus MC 40% van het energiegebruik in de avond en in de weekenden. Een voorbeeld is dat alle infusen 24 uur per dag stonden op te laden. Dat is echt niet nodig. Uiteraard moet er voldoende standby zijn om calamiteiten op te vangen, maar daarvoor hoeven ze echt niet allemaal aan de lader te hangen. Inmiddels is dit wel veel breder bekend."

"Binnen het Erasmus MC wordt stoom gebruikt voor verschillende functies, waaronder het verwarmen van tapwater. Hoewel dit niet de meest duurzame optie lijkt, is het noodzakelijk voor de werking van apparatuur zoals sterilisatieapparatuur en luchtbehandelingskasten. De stoom wordt in de toren op verdieping 27 gegenereerd door middel van gasgestookte ketels. Daar wordt ook gebruik gemaakt van ‘hervergassing’, dus zo duurzaam mogelijk."

"We onderzoeken alternatieven voor het verminderen van stoomgebruik, zoals adiabatische bevochtiging en elektrische boilers. Deze opties kunnen de afhankelijkheid van gas verminderen, hoewel de implementatie complex is en aan hoge veiligheidseisen moet voldoen."

"Onze visie is om over te stappen op warmtepompen, omdat deze zowel warmte als koude kunnen leveren en daarmee efficiënter zijn dan stadsverwarming. Dit project is inmiddels gestart. Deze stap zal de afhankelijkheid van stadsverwarming verminderen en de duurzaamheid van ons energiegebruik verbeteren."

"We zijn al bezig met het testen van lagere temperaturen in onze verwarmingssystemen. Dit zorgt voor minder transportverliezen en maakt de overgang naar warmtepompen soepeler. Het aanpassen van de verwarmingssystemen is een uitdaging, maar we hebben al enkele successen behaald door verwarmingsbatterijen te vervangen en de temperatuur te verlagen naar 55 graden."

"We hebben een volledig geautomatiseerd kledinguitgiftesysteem waarbij medewerkers met hun pasje de benodigde kleding kunnen ophalen. Dit systeem zorgt voor een gestroomlijnd proces, vermindert wachttijden en verbetert de logistiek van kledingdistributie binnen het ziekenhuis."

"Het ziekenhuis beschikt over een installatie voor warmte- en koudeopslag. Dit systeem is vanaf 2013 in gebruik en wordt steeds efficiënter door continue aanpassingen en verbeteringen. Het bestaat uit een koudebron en een warmtebron die ongeveer 200 meter diep in de grond zitten. De installatie waar we nu staan heeft drie koudeputten aan de kant van de ’s-Gravendijkwal. En er zitten drie warmteputten aan de kant van het Sophia Kinderziekenhuis."

"Deze broninstallaties helpen ons bij het opslaan van koude voor gebruik in de zomer. Dit systeem zorgt ervoor dat we altijd een veilige back-up hebben voor onze koeling. Ook overschotten aan warmte worden opgeslagen voor gebruik in de winter. Wekelijks kijken we hoe de bronnen ervoor staan. Kunnen we nog ergens bijladen? Hebben we genoeg voor het komende seizoen? Hoe optimaler we de bronnen kunnen gebruiken, hoe efficienter het is qua verbruik."

"We hebben hier 2 WKO installaties waar in totaal 11 gebouwen op aangesloten zijn. De complexiteit van dit systeem betekent dat veel oplossingen zelf moeten worden bedacht, omdat er weinig vergelijkbare installaties zijn om van te leren. Zo hebben we hier recent nog twee extra leidingen aangelegd om de warmte optimaler te kunnen gebruiken in de warmtewisselaars van de luchtbehandeling."

"Dat is ook een tip voor anderen die van dit soort systemen gebruik maken. Het is niet klaar na de installatie. Door te blijven meten, nadenken en puzzelen kun je de installatie steeds efficiënter maken. Blijf problemen analyseren en zoeken naar oplossingen. Dit vergt doorzettingsvermogen en een creatieve aanpak, maar het resultaat is een systeem dat steeds beter presteert en duurzamer is."

"We hebben te maken met diverse ruimtes binnen het ziekenhuis, elk met specifieke klimaatbeheersingsbehoeften. De luchtbehandelingssystemen zijn cruciaal voor het handhaven van de juiste temperatuur en luchtkwaliteit, vooral in ruimtes zoals operatiekamers en laboratoria."

"Voor de operatiekamers hebben we 26 kamers met een speciaal luchthuishoudingssysteem. Het is belangrijk dat de lucht in deze ruimtes uiterst schoon en op de juiste temperatuur is. De luchtbehandelingssystemen zijn nauwkeurig afgesteld om ervoor te zorgen dat de luchtkwaliteit en temperatuur altijd optimaal zijn. Dit is essentieel voor zowel de patiëntveiligheid als het comfort van het medisch personeel."

"In 2017 is het nieuwe ziekenhuis van het Erasmus MC opgeleverd, met een totale oppervlakte van ruim 200.000 m2 en voorzien van 44 luchtbehandelingssystemen met warmteterugwinning type twin-coil. Alle technische installaties zijn aangesloten op een gebouwmanagementsysteem voor monitoring. De data uit dit systeem worden elke 10 minuten opgeslagen in een centrale database."

"Bij de ingebruikname van het nieuwe ziekenhuis bleek deze data zeer waardevol. Er was twijfel over de goede werking van de warmteterugwinning. Vergelijkingen op basis van temperatuurmetingen per luchtbehandelingsunit met de buitentemperatuur brachten niet-verklaarbare verschillen aan het licht in identieke systemen. De installateur ontdekte dat er verwisselingen in het complexe leidingwerk waren, waardoor aanvoer en retour van de warmteterugwinning systemen op diverse plaatsen omgedraaid zaten. Dit is gecorrigeerd."

"De grote hoeveelheden data die bij deze analyses zijn gebruikt, gaan een regulier gebouwbeheersysteem te boven. Door op vaste tijdstippen, elke 10 minuten, data weg te schrijven, ontstaan grote reeksen die onderling vergelijkbaar zijn, ook over meerdere jaren. Dit helpt om structurele problemen te identificeren in plaats van alleen de incidenten in de bedrijfsvoering. Dit heeft ons geholpen om de systemen efficiënter te laten werken en energie te besparen."

"In ziekenhuizen wordt veel geventileerd, wat veel energie kost. Door het ventilatiesysteem te optimaliseren en ’s nachts op een lager niveau te laten draaien wanneer ruimtes niet in gebruik zijn, kunnen we veel energie besparen en sluipverbruik verminderen. Het is belangrijk om hier met beleid mee om te gaan, omdat het ziekenhuis altijd goed geventileerd moet blijven vanwege ziektes en infecties."

"Bij de in 2018 nieuw opgeleverde OK’s hebben we dit opgelost met aanwezigheidssensoren. ’s Nachts en in het weekend zijn deze ruimtes meestal niet in gebruik. Als er geen aanwezigheid gedetecteerd wordt, gaat de ventilatie naar een ruststand. Ook wordt de bevochtiging teruggedraaid. Dit scheelt ongeveer 70% van het energieverbruik."

"Via de luchtbehandeling wordt ook de lucht bevochtigd. Dit gebeurt met stoom, opgewekt in gasgestookte ketels. Voorheen werden alle ruimtes op dezelfde manier bevochtigd. Maar dat bleek niet overal nodig. We hebben een indeling gemaakt van risicogebieden en niet-risicogebieden. De risicogebieden worden, qua inblaas, bevochtigd op 7 gram per kilogram lucht, de niet-risicogebieden hebben we teruggebracht naar 3,5 gram per kilogram. Op jaarbasis besparen we hiermee ongeveer 800.000 kubieke meter aardgas."

"Momenteel bevochtigen we de lucht in het ziekenhuis met stoom, opgewekt met aardgas. Dit proces is energie-intensief en kent veel verliezen. Er ligt een groot distributienetwerk door het ziekenhuis heen om stoom van ongeveer 170 graden naar de juiste plekken te brengen."

"In de Green Deal zijn afspraken gemaakt over het verminderen van directe CO2-uitstoot. Directe CO2-uitstoot bij het Erasmus MC wordt veroorzaakt door de aardgas gestookte stoomketels. Daarom zullen we een alternatief moeten vinden voor onze stoomketels, die we gebruiken voor luchtbevochtiging. We kunnen dat doen door elektrisch te gaan bevochtigen. Bij een luchtbehandelingskast komt dan een elektrisch apparaat te staan met een verwarmingselement. De stoom wordt dan ter plaatse gemaakt. Een nadeel hiervan is dat we veel grotere elektrische aansluitingen nodig hebben om deze apparatuur te voeden. Dit wordt qua elektrische infrastructuur een grote uitdaging. Voor een deel van de gebouwen hebben we dat al uitgezocht. Bij een onderzocht gebouw zou dat qua aardgas bijvoorbeeld een besparing opleveren van 600.000 kubieke meter. Maar dan moeten we er wel 3 gigawattuur aan elektriciteit in stoppen. Dat is dus enorm."

"Er wordt ook onderzoek gedaan naar adiabatische luchtbevochtiging, waarbij water onder hoge druk in de lucht wordt verneveld. Dit systeem is energiezuiniger, maar er zijn nog vragen over de hygiëne en de impact op de luchtkwaliteit. Er kunnen een aantal filters worden ingebouwd om dat te beheersen, maar uiteraard doet die filtering ook weer iets met het rendement."

"Een ander verschil tussen luchtbevochtiging met stoom of adiabatisch is het temperatuurverschil. Toegevoegde stoom warmt de lucht ook op, bij verneveling wordt onverwarmd leidingwater gebruikt dat de lucht juist afkoelt."

"Ook heeft adiabatische luchtbevochtiging een langer kanaal nodig om de lucht en het vocht goed gemengd te krijgen. Bij een nieuw systeem kun je daar rekening mee houden, maar bij de ombouw van een bestaand systeem ben je aangewezen op de kanalen die er al liggen. Dat past dus niet altijd."

"Al deze aspecten worden verder onderzocht voordat een keuze wordt gemaakt."

"We hebben meerdere gekoelde waternetten. Het Primaire gekoelde waternet gebruiken we voor de luchtbehandeling als we koeling nodig hebben. Dit systeem werkt met zes graden aanvoertemperatuur en veertien graden retour. Dit zorgt ervoor dat we altijd optimale koeling hebben voor onze luchtbehandelingssystemen."

"Ook hebben we een Secundair gekoeld waternet, met een aanvoertemperatuur van twaalf graden en een retourtemperatuur van zestien graden. Dat gebruiken we voor koeling van apparatuur en comfort koeling. Er draait hier behoorlijk wat apparatuur die koeling nodig heeft. Denk aan MRI’s, CT-scanners, koelcellen, laboratoria. Door koppelingen met de warmte terugwinning van de luchtbehandeling kunnen we de warmte weer terugwinnen en koude maken. We laten niks verloren gaan. Als het buiten koud is in de winter, dan draait dat systeem op volle toeren. Dat is allemaal gratis koude."

"Om koeling te leveren aan het Secundaire net hebben we dus 3 opties: de warmte terug winning van de luchtbehandeling, de Primaire koeling en de bron. Dat zorgt ervoor dat we altijd een back-up hebben. Koeling is in een ziekenhuis veel belangrijker dan verwarming. We hebben het voor heel veel zaken nodig."

"Lekkages ontstaan vaak door beschadigde isolatie om de koude leidingen. Als de isolatie kapot gaat, begint het water erop te condenseren, wat kan leiden tot oxidatie en verdere schade. Het is cruciaal dat de isolatie goed wordt aangebracht en onderhouden, want slecht geïsoleerde leidingen kunnen leiden tot ernstige problemen zoals grote lekkages en de noodzaak om hele leidingsecties te vervangen."

"In het ziekenhuis hebben we gemerkt dat slecht geïsoleerde leidingen grote problemen kunnen veroorzaken. We kunnen een hoofdtransportnet niet zomaar buiten gebruik stellen om een leiding te vervangen. Afdelingen zoals de spoedeisende hulp en apotheek kunnen we niet stilleggen voor leidingwerk."

"Duurzaamheid gaat ook over goed onderhoud van isolatie. Die isolatie wordt al een jaar of dertig toegepast. Omdat bepaalde materialen niet meer gebruikt mogen worden, zien we dat de kwaliteit van de isolatie daardoor achteruit gaat. Ook is het lastig om mensen te vinden die het goed kunnen aanleggen."

"We zijn hier aangesloten op stadsverwarming. Als het nodig is, kunnen we 14 megawatt stadsverwarming leveren. Dan moet het meerdere dagen achter elkaar beneden -10 graden Celcius zijn. Dat is nog niet voorgekomen. Het hoogste wat ik ooit geleverd heb, is 7 megawatt."

"Het leidingnet van stadsverwarming komt ons gebouw binnen. Hier maken we het geschikt voor de comfortverwarming, naverwarmers, klimaatplafonds, etcetera. Al die aansluitingen hebben allemaal hun eigen temperatuurtraject."

"Omdat we op veel plekken in het ziekenhuis koeling nodig hebben, genereren we zelf ook warmte die we kunnen gebruiken. Daarom zijn onze systemen voor warmteterugwinning zo belangrijk. Alles wat we zelf produceren of genereren hoeven we niet van de stadsverwarming af te nemen."

"Onze toekomstvisie is dat we door het gebruik van warmtepompen de stadsverwarming op termijn helemaal niet meer nodig zullen hebben. De stadsverwarming komt binnen op 70 graden en gaat op 40 graden retour. We zijn de afgelopen jaren bezig geweest om die aanvoertemperatuur omlaag te krijgen naar 55 graden. Dat is namelijk de aanvoertemperatuur die de warmtepomp straks gaat leveren. Zo zijn onze systemen alvast voorbereid."

"Hoe krijg je de juiste optimalisatie? In 2014 hebben we in het onderwijscentrum, in gebouw Eg, een warmtepomp geïnstalleerd. Die bleek zijn warmte niet goed kwijt te kunnen. Dit leidde tot inefficiënt gebruik. Daarnaast waren de inkoopstations van de stadsverwarming in de faculteitstoren, gebouw Ee, verouderd en toe aan vervanging."

"De oplossing hiervoor was het aanleggen van een koppelleiding tussen bovengenoemde gebouwen Ee en Eg, en dat te combineren met een andere inpassing van de nieuwe inkoopstations van de stadsverwarming. Door deze maatregelen kan de warmtepomp nu optimaal benut worden, terwijl de stadsverwarming alleen nog bij lagere buitentemperaturen in bedrijf komt. Het resultaat is een veel grotere inzet van de warmtepomp en een aanzienlijke besparing op de stadsverwarming. Bovendien kon een inkoopstation van Eneco vervallen, waardoor de aansluitwaarde is verlaagd. Dit scheelt in kosten. De warmtepomp levert naast warmte ook gekoeld water, zonder extra elektriciteitsverbruik. In 2023 leverde de warmtepomp totaal 3.551 MWh aan warmte, waarvan 2.289 MWh via de nieuwe koppelleiding."

"We hebben in de gebouwen metalen en kunststof leidingen. De kunststof leidingen laten zuurstof toe aan het water. Die zuurstof gaat oxideren met metaal. Daar krijg je slipdeeltjes van. Dat noemen we magnetiet. Dit moet eruit gefilterd worden om te voorkomen dat kleppen vastlopen en de installatie niet meer optimaal werkt. Het rendement neemt af door verminderde overdracht. Daarom gebruiken we speciale filters om het water schoon te houden. Hierdoor blijven onze systemen langer intact en hebben we minder onderhoud nodig."

"Dit zijn dingen waar je achter komt door gebruik. Die ervaring gebruiken we om systemen te optimaliseren. Zo hebben we ook kalk uit het water gehaald en blijkt water met een bepaalde pH-waarde een betere geleidbaarheid te hebben. Al die opgedane kennis passen we vervolgens toe."

"Elk half jaar wordt de hele installatie grondig schoongemaakt. Dit is een flinke operatie waarbij een schoonmaker door de installatie gaat om alles weer in optimale staat te brengen."

"Deze maatregelen zijn essentieel voor duurzame koeling en luchtbehandeling. Ook zorgen ze voor behoud van de materialen, waardoor een leiding bijvoorbeeld 50 jaar meegaat in plaats van 30 jaar."

"In het nieuwe ziekenhuis is de gehele zevende verdieping gereserveerd voor technische installaties, waardoor deze ruimte niet toegankelijk is voor anderen. Deze verdieping herbergt onder andere koelingsinstallaties, luchtbehandelingsinstallaties, traforuimtes, verdeelstations en de distributie van medische gassen. Dit ontwerp is bewust gekozen om de efficiëntie te verhogen. Direct onder deze verdieping, op de zesde, bevinden zich de operatiekamers, waardoor we dicht bij de benodigde technische voorzieningen zitten."

"De installaties in het ziekenhuis zijn complex en vereisen voortdurend onderhoud en aanpassingen om optimaal te functioneren. Het beheren van deze systemen is een uitdaging die afgestemd moet zijn op de aanwezige kennis binnen de organisatie."

"Energiebesparing zit in de details, zoals het verplaatsen van een temperatuuropnemer of het goed afstellen van pompen. Deze kleine stappen maken uiteindelijk een groot verschil. Inzicht in de installatie is cruciaal; zonder de juiste metingen weet je niet waar je energie verspilt en waar je kunt besparen."

"Dit zijn onze drie koelmachines. Deze machines moeten gekoeld worden met koelwater. Dat koelwater produceren we op de dertigste verdieping in de koeltorens. We hebben zes transportpompen hierbij. Drie daarvan pompen het koelwater van de koeltorens naar de koelmachines. De andere drie pompen pompen het gekoelde water door het hele pand."

"Toen dit gebouw opgeleverd werd in 2018, draaide veel op een vast toerental. Gaandeweg kwamen we erachter dat dat niet nodig is. Toen zijn we met de leverancier van de koelmachine in gesprek gegaan of de regeling van de koelmachinepompen niet aangepast kon worden. Nu kunnen we het toerental zelf regelen en instellen tussen de 40 en 100 procent. Afhankelijk van wat wij voor het gebouw nodig hebben, kunnen we leveren. De buitentemperatuur is daarbij leidend. De andere pompen hebben we door zelf te meten en te testen optimaal in kunnen stellen. Dit resulteert in een lager energieverbruik en een betere afstemming op de daadwerkelijke koelbehoefte."

"Ook hebben we onderzocht bij welke temperatuur de koelmachine optimaal functioneert. Dat blijkt bij 11 graden te zijn. Die temperatuur kunnen we regelen met de koeltorens."

"Een koelmachine zelf is niet duurzaam. Maar je hebt hem wel nodig om in de zomer voldoende koeling te kunnen leveren. Voor ons is het dan ook de uitdaging om te kijken hoe we hem zo duurzaam mogelijk kunnen inzetten. Dit heeft geleid tot een significante vermindering van het energieverbruik."

"Bij het ontwerpen en optimaliseren van installaties gebruiken we simulatiemodellen. Deze modellen helpen ons om te zien wat het effect is van verschillende instellingen en om problemen vroegtijdig te herkennen. Dit is een belangrijk hulpmiddel om duurzaamheid en efficiëntie te verbeteren. Ik heb zelf een model gemaakt in Excel om te laten zien wat er met een installatie gebeurt als we bepaalde veranderingen doorvoeren. Dat was een eye-opener voor vele collega’s."

"Leren om integraal te denken is essentieel. Simulatiemodellen helpen daarbij, maar je moet het proces als geheel begrijpen en niet alleen vanuit je eigen vakdiscipline. Met simulatiemodellen kunnen we nu beter begrijpen hoe het hele systeem werkt, maar je hebt mensen nodig die dat kunnen toepassen en dat zijn er niet veel."

"Een jongere collega vroeg onlangs hoe hij dit kon bereiken. Mijn antwoord: 20-30 jaar ervaring. Kennis van zaken zoals binair, octaal en hexadecimaal rekenen is essentieel. Dat leren ze tegenwoordig niet meer op de opleidingen. Daarom is de praktijkervaring die je opdoet onmisbaar."

"Origineel werden de koelmachines rechtstreeks gekoeld door de koeltorens en het koelwater behandeld met ozon. Nu hebben we daar 9 platenwarmtewisselaars tussengezet. Zo komt de ozon nog maar in een klein deel van onze installatie. Veel materialen zoals kunststof reageren met ozon, ook moeten kleppen om de paar uur geschakeld worden, anders staan ze vast. Door maar een kleiner deel van de installatie met ozon in contact te laten komen, scheelt dat een hoop slijtage en onderhoud. Ook hebben we bij de rest van onze installatie meer keus bij de materialen die we willen gebruiken."

"Voor kritische installaties, zoals onze koelwaterinstallatie op de 30e verdieping, moeten we extra maatregelen nemen. We hebben sensoren geplaatst die waarschuwen als er een lekkage is. Dit zijn installaties waar we geen fouten kunnen veroorloven. Elke fout kan grote gevolgen hebben, dus moeten we alles nauwkeurig monitoren en controleren."

"Op het dak op de dertigste verdieping staan koeltorens. Deze hebben we geoptimaliseerd door te bepalen hoeveel kubieke meter water efficiënt over de koeltorens moet stromen. In plaats van zoveel mogelijk water te gebruiken, regelen we nu op 250 kubieke meter per uur en wordt de ventilatorsnelheid aangepast aan de vraag. Dit heeft geresulteerd in een betere koelprestatie en een lager energieverbruik."

"Het buispostsysteem is een cruciaal onderdeel van onze logistieke infrastructuur. Er ligt ongeveer 16 kilometer leiding door de diverse gebouwen die ongeveer 80.000 zendingen per maand verwerken. Medicijnen en bloedmonsters en urine voor laboratoriumonderzoek worden via dit systeem verstuurd, wat de noodzaak voor handmatig transport door het ziekenhuis elimineert. In het laboratorium wordt het werk ook veel beter in de tijd verspreid. Anders komt er een kar binnen met een paar uur werk tegelijk erop. Dankzij het buispostsysteem komen de meeste laboratoriumresultaten binnen een uur, anderhalf uur beschikbaar, wat de efficiëntie aanzienlijk verhoogt."

"De installatie van het buispostsysteem was complex vanwege de noodzaak om talloze bochten en hoeken te maken die niet van tevoren getekend konden worden. Dit vereiste veel coördinatie en aanpassingen ter plekke, maar het resultaat is een systeem dat naadloos is geïntegreerd in het ziekenhuis."

"Aanvullend op het buispostsysteem werken we ook aan geautomatiseerde processen. Binnen enkele minuten na verzending arriveren transportkokers met materiaal in ons laboratorium. De bloedbuizen worden vervolgens volledig automatisch uitgepakt, geregistreerd en naar de juiste bestemming gesorteerd. Wanneer bloed uit één buis naar meerdere bestemmingen moet, zorgt het apparaat zelf voor de verdeling van het patiëntenmateriaal."

"We maken gebruik van een geavanceerd robotsysteem dat medicatie automatisch sorteert en verpakt per patiënt. Dit systeem zorgt ervoor dat elke patiënt de juiste dosering krijgt. Daarnaast worden menselijke fouten voorkomen. Dit draagt bij aan een veiliger en efficiënter medicatiebeheer en vermindert de medicatieverspilling aanzienlijk."