GGZ Delfland

Over GGZ Delfland

GGZ Delfland, met een rijke historie die teruggaat tot 1394, is een instelling voor geestelijke gezondheidszorg. Gelegen in de regio’s Haaglanden en Rijnmond, helpt GGZ Delfland kinderen, jongeren, volwassenen en ouderen met psychische problemen. De hulp die GGZ Delfland biedt, is erop gericht om cliënten de regie over hun leven te (her)vinden.

GGZ Delfland zet zich actief in voor duurzaamheid en een gezonde leefomgeving, in lijn met de doelstellingen van de Green Deal en het uitvoeringsplan van de Nederlandse ggz. Daarnaast hebben alle eigendomsgebouwen van de instelling het zilveren keurmerk van de Milieuthermometer Zorg. GGZ Delfland beheert ongeveer 50 locaties, variërend van klinieken in eigendom tot kleine poliklinieken. In totaal gaat het om zo’n 65.000 meter bruto vloeroppervlak. Deze rondleiding is gemaakt op locaties in Delft en Schiedam.

Gouden tips

"Zorg dat je subsidiemogelijkheden benut, zowel op landelijk als op gemeentelijk niveau. Wij zijn hier altijd actief mee bezig om ervoor te zorgen dat we subsidies tijdig en volledig aanvragen. Zo hebben we diverse maatregelen kunnen implementeren die deels gefinancierd werden door subsidies."

"Bij het uitvoeren van nieuwbouw- of renovatieprojecten is het cruciaal om duurzaamheid vanaf het begin mee te nemen. Zorg voor een goede onderbouwing van deze maatregelen, zodat er budget voor wordt vrijgemaakt. Het is vaak moeilijker om later in een project nog duurzame elementen toe te voegen, dan wanneer deze vanaf het begin zijn geïntegreerd."

"Ons doel is duurzame, comfortabele huisvesting voor onze cliënten. We volgen hierin de richtlijnen van het uitvoeringsplan Green Deal Duurzame Zorg 3.0 van de Nederlandse ggz."

"Als organisatie zijn we altijd proactief geweest. We hebben maatregelen geïmplementeerd die destijds nog niet noodzakelijk waren. Je ziet nu het opgelegd of wettelijk verplicht wordt, dat sommige andere partijen er nu pas over na gaan denken."

"Bij eigendomspanden kunnen we investeren. Bij huurpanden benadrukken we steeds vaker de Green Deal voor de gewenste maatregelen. Maar bij huur draait het vaak nog om de kosten. Als een eigenaar investeert, zien we dat terug in de huur of we moeten zelf in de maatregel investeren. Bij langlopende huurovereenkomsten zijn er vaak wel afspraken te maken."

"Omdat we in de huurpanden zelf de energie aansluiting hebben, gaan we met verhuurders in gesprek over te nemen energiebesparende maatregelen. De verhuurders zijn soms minder geneigd te investeren in deze maatregelen omdat de verbruikskosten voor de huurder zijn. Onze mogelijkheden hangen ook af van het soort pand dat we huren. Als het bijvoorbeeld een verdieping in een ziekenhuis is, profiteren we van wat het ziekenhuis al doet op het gebied van duurzaamheid."

"Rond 2016 raakte ik betrokken bij de duurzaamheid binnen onze organisatie. We waren toen al lid van het Milieuplatform Zorg. We streefden naar certificering via de Milieuthermometer, wat leidde tot initiatieven zoals de installatie van zonnepanelen en LED-verlichting. Destijds waren veel maatregelen nog vrijblijvend, maar nu zijn ze vaak verplicht. We zijn in het bezit van het ‘zilveren certificaat Milieuthermometer Zorg’."

"We gebruiken de Milieubarometer om alles vast te leggen: verbruik, opbrengst, CO2-voetafdruk. Deze gegevens nemen we ook op in onze jaarverslagen. We hebben onze CO2-routekaarten ingevuld, waardoor we zicht hebben op de energiebesparende maatregelen die we al genomen hebben en welke we nog willen nemen. Onze directie steunt deze aanpak."

"We voldoen aan de Informatieplicht en de EED-verplichting, wat inhoudt dat we aan de overheid moeten aantonen wat ons energieverbruik is en welke erkende maatregelen we hebben genomen en wanneer. Iedere 4 jaar wordt dit ingediend bij de overheid. Dit geldt voor zowel de panden die we bezitten als de panden die we huren."

"GGZ Delfland is één van de oudste instellingen voor geestelijke gezondheidszorg en op de plek waar we nu zijn, op het Sint Joristerrein, zijn wij al vanaf 1894 gehuisvest. Het is altijd een groene omgeving geweest en dit park wordt door veel cliënten en collega’s gebruikt om lekker even buiten in het groen te zijn. Er staan ook diverse monumentale bomen in het park. Dit alles draagt bij aan een groene en gezonde leefomgeving. Het terrein wordt onder andere bijgehouden door medewerkers van Werkse! Deze organisatie begeleidt mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt naar passend werk."

"Omdat we op ons terrein slechts één hoofdaansluiting hebben voor meerdere panden, is het soms lastig om bewustwording te creëren over waar nu precies veel of weinig energie wordt verbruikt. Wij onderzoeken de mogelijkheden om tussenbemetering aan te brengen. Zo kunnen we het energieverbruik op afstand uitlezen en gemakkelijk koppelen aan onze gebouwbeheersystemen. Dit helpt ons ook om te voldoen aan de informatieplicht en om te bepalen waar we extra aandacht aan kunnen besteden."

"Alles in ons wagenpark dat vervangen moet worden, wordt vervangen door elektrische voertuigen. Dit geldt voor personenauto’s, bedrijfswagens en personenbussen. Hierdoor hebben we al een aanzienlijk aantal elektrische voertuigen in gebruik. De laadpunten zijn verspreid over de terreinen geplaatst."

"We beschikken over een groot terrein en hebben dus de mogelijkheid om meer laadpalen te plaatsen. Dit wordt op korte termijn gerealiseerd. Ons wagenpark is overdag meestal in gebruik en staat ’s nachts stil, wat een ideaal moment is om op te laden."

"Bij onze collega’s moedigen we ook het gebruik van (elektrische) fietsen aan."

"Wij merken dat er soms ’laadstress’ ontstaat, daarom gaan wij op korte termijn het aantal elektrische laadpunten uitbreiden. Dit komt niet alleen door ons eigen elektrische wagenpark, maar ook door de medewerkers en bezoekers die elektrisch rijden."

"In 2016 en 2017 hebben we op ons terrein in Delft alle lampen in de straatverlichting vervangen door LED-lampen. Dit was een aanzienlijke eenmalige investering, maar levert ons tot op heden voordeel op."

"De overstap naar LED-verlichting is deels gefinancierd met een subsidie van het ministerie van VWS."

"De chemische samenstelling van strooizout en andere dooimiddelen kan een behoorlijke impact hebben op het milieu. In 2019 zijn we overgegaan naar een strooimiddel met een andere samenstelling, hierdoor is de impact op het milieu beperkt. Het strooizout voldoet aan de eisen vanuit de milieuthermometer."

"Deze kliniek voldoet aan de eisen van BENG, wat staat voor ‘bijna energie neutraal gebouw’. Bouwen volgens deze norm is vanaf 2021 verplicht; wij anticipeerden daar al eerder op. Betere isolatie, zeker beter dan het wettelijk minimum, helpt om goed te scoren op één van de drie eisen van BENG. Daarom hebben we voor HR+++ ofwel triple glas gekozen met een U-waarde van 0,6 W/m2K."

"Om ongewenste opwarming van binnenruimtes door zonlicht op de ramen te voorkomen, heeft het glas een zontoetredingsfactor, afgekort ZTA-waarde, van 0,56."

"In kliniek Het Paard, gebouwd in 2022, is overal LED-verlichting geïnstalleerd. In de gangen en gemeenschappelijke ruimtes kunnen we deze verlichting dimmen. Ze zijn ook verbonden met het gebouwbeheersysteem. ’s Avonds en ’s nachts kunnen wij de sterkte van het licht aanpassen, zo hebben we minder energieverbruik."

"Voor de warmtapwaterinstallatie is gekozen voor een beperkt aantal elektrische close-in boilers, direct geplaatst bij het tappunt. Dit in verband met de lengte van het leidingenverloop. De overige toestellen zijn verbonden met een warmwaterringleiding met recirculatievoorzieningen. In de technische ruimte staan voorraadvaten, die verbonden zijn met de warmtepomp voor tapwater."

"Het gehele pand is voorzien van vloerverwarming. Dit is een laag temperatuur verwarmingssysteem dat goed werkt in combinatie met de warmtepomp."

"Op een deel van het dak is een groendak aangelegd. Dit groendak biedt verschillende voordelen op economisch, ecologisch en maatschappelijk vlak. Zo zorgt het groene dak voor waterretentie, luchtzuivering, verlaging van de omgevingstemperatuur, regulatie van warmte, energiebesparing en bevordering van biodiversiteit."

"We staan hier op het dak van kliniek Het Paard, in gebruik genomen in 2022. Op het dak liggen 180 zonnepanelen. We verwachten dat deze ongeveer 75.000 kWh per jaar opwekken. Op het naastgelegen dak van kliniek De Ridder liggen sinds 2020 ongeveer 532 zonnepanelen op de platte daken. De verwachte jaarlijkse opbrengst van deze PV-installatie is 160.000 kWh."

"Op al onze eigendomspanden hebben we het maximale aantal zonnepanelen geïnstalleerd. We hebben een centraal energiegebouw op dit terrein, waar de hoofdaansluiting voor het hele terrein binnenkomt. Alle gebouwen op dit terrein zijn hierop aangesloten. Soms wekken we meer op dan we verbruiken en leveren we terug aan het net. We onderzoeken nu de mogelijkheden voor een zoutwaterbatterij."

"In sommige panden hebben we beeldschermen opgehangen die laten zien wat de zonnepanelen opbrengen. Dit helpt bij het creëren van bewustwording."

"We hebben voor het aanleggen van alle zonnepaneelinstallaties een goedkeuring van de netbeheerder aangevraagd en ontvangen. Dit was ook een verplichting bij de RVO SDE+ / SDE++ subsidie die we hiervoor aangevraagd en verkregen hebben."

"Daarin hebben we het voordeel dat we dit al een tijd geleden hebben aangelegd. De laatste goedkeuring die we aangevraagd hebben is voor Het Paard geweest in verband met de nieuwbouw in 2021. De andere panelen zijn al eerder geplaatst, hierdoor hebben we gelukkig nog niet te maken gehad met netcongestie."

"In 2022 hebben we met het totaal aan zonnepanelen op de Sint Jorisweg in Delft 438.764 kWh opgewekt."

"Momenteel onderzoekt GGZ Delfland de mogelijkheid om overdag de teveel opgewekte energie op te slaan in een zoutwaterbatterij. Dit zou het mogelijk maken om deze energie ’s avonds en ’s nachts te gebruiken in onze panden. Voor deze beoogde zoutwaterbatterij hebben we subsidie aangevraagd bij DUMAVA en deze is toegekend."

"We onderzoeken de haalbaarheid van zoutwaterbatterijen voor de capaciteit die wij nodig hebben. Er is nog geen partij die dit op de gewenste schaal kan faciliteren. We zijn in gesprek met leveranciers, maar hebben nog geen referenties gevonden waar zo’n systeem met deze capaciteit succesvol is toegepast."

"De ventilatie in de patiëntenkamers wordt geregeld door een speciaal systeem: vraaggestuurde decentrale mechanische ventilatie. Dit systeem gebruikt sensoren die vochtigheid en CO2-niveaus meten. Het past zich automatisch aan de behoeften van de ruimte aan, wat zorgt voor de beste luchtkwaliteit met zo min mogelijk energieverbruik."

"Voor de algemene ruimtes is een separaat ventilatiesysteem toegepast, een gebalanceerd systeem dat is uitgerust met een warmteterugwinunit, afgekort WTW. Dit systeem zorgt voor efficiënte ventilatie en draagt bij aan energiebesparing."

"De verwarming van kliniek Het Paard gebeurt door middel van warmtepompen in combinatie met vloerverwarming. De benodigde warmte en koeling worden opgewekt door een lucht-water warmtepomp. Deze warmtepompen zijn verbonden met een buffervat en expansievoorzieningen in de technische ruimte. Aan dit buffervat is het systeem voor verwarming en koeling van het gebouw aangesloten, inclusief een circulatiepomp en temperatuurregeling. Alle systemen zijn aangesloten op het gebouwbeheersysteem."

"Eén warmtepomp is specifiek voor het tapwater, met een tapwaterbuffer. De rest is voor de verwarming."

"In de gebouwen maken we gebruik van een geavanceerd gebouwbeheersysteem van Priva, wat essentieel is voor het efficiënt functioneren van onze verwarmings- en koelsystemen. Dit systeem regelt de gewenste temperatuur en luchtkwaliteit."

"Een groot voordeel is dat het ons energieverbruik aanzienlijk beperkt, wat zowel kostenbesparend als milieuvriendelijk is. Bovendien helpt het systeem om slijtage en schade aan onze installaties te voorkomen, waardoor we onderhoudskosten besparen. Het mooie aan dit systeem is dat het volledig automatisch werkt en ook op afstand te bedienen is. Dit betekent dat we altijd en overal inzicht hebben in de bedrijfstoestanden van onze systemen en snel kunnen reageren op eventuele storingen. Dit alles draagt bij aan een efficiënte en duurzame werking van onze gebouwen."

"Alle kanalen, leidingen en appendages zijn netjes geïsoleerd. Dat is tegenwoordig ook een van de verplichte maatregelen."

"In 2022 is Kliniek Het Paard in gebruik genomen. Deze kliniek is een zogenaamd BENG-gebouw, wat staat voor ‘bijna energie neutraal gebouw’, en het heeft geen gasaansluiting. Kliniek Het Paard heeft nu het energielabel A+++."

"Bij nieuwbouw nemen we duurzaamheid al mee vanaf de eerste stap. In de verkennende fase werken we al samen met een architect, constructeur en/of adviseur. We bespreken dan de wensen vanuit de organisatie, zoals het aantal te huisvesten cliënten, en proberen het plan haalbaar te maken binnen alle geldende maatregelen en de eisen van het bouwbesluit. Wij streven naar duurzame, comfortabele en flexibele huisvesting voor onze cliënten. Daardoor doen we vaak een stap extra ten opzichte van de minimale eisen. Dit brengt een budgettair spanningsveld met zich mee, maar we zorgen altijd voor een goede onderbouwing van de te nemen duurzame maatregelen. De organisatie gaat dan ook op zoek naar de financiële ruimte daarvoor. Daarin zijn we vooruitstrevend."

"Ons vastgoedbeleid bepaalt onder andere de uitgangspunten van nieuwe huisvesting. We nemen ervaringen uit eerdere bouw- en verbouwprojecten mee en overleggen met betrokkenen binnen de organisatie."

"Wanneer we een nieuw pand bouwen, gaan we altijd uit van flexibele inzetbaarheid. Een kliniek voor langdurig verblijf kan prima omgezet worden naar kortdurende zorg. In De Ridder is de bestemming per unit ook al diverse keren gewijzigd. Daar houden we van tevoren rekening mee bij het bouwen. Dat uit zich bijvoorbeeld in de omvang van de afdelingen en met de inrichting van de buitenruimtes. We kunnen afdelingen daardoor eenvoudig koppelen of van elkaar ontkoppelen en we hoeven geen ingrijpende verbouwingen uit te voeren wanneer de functie van het gebouw aangepast wordt."

"Bij het ontwerp houden we bijvoorbeeld rekening met het aantal dragende muren binnen het gebouw. Bij De Ridder is dat beperkt, zodat we het inbouwpakket eenvoudig kunnen vervangen zonder dat dat ingrijpende verbouwingen oplevert. Bij de wat oudere panden die anders zijn opgebouwd, kan dit soms een belemmering zijn. Bij een renovatie in Schiedam, van een pand uit 1991, was bijvoorbeeld het installeren van vloerverwarming geen optie door de vele dragende binnenmuren."

"Op het terrein zijn speciale bloemstroken aangelegd naast het gazon. Deze stroken trekken bijen, vlinders en andere insecten aan. Het verhoogt de biodiversiteit van het terrein. In de zomermaanden bloeien de stroken uitbundig en zijn dan prachtig om te zien en te ruiken."

"We moedigen het gebruik van fietsen aan. Over het hele terrein staan overdekte en afsluitbare fietsenstallingen. De fietsenstallingen zijn voorzien van een lichtsensor zodat het licht niet onnodig aanstaat. Ook zijn ze voorzien van een laadpunt voor elektrische fietsen."

"In onze fietsenstallingen zijn wandcontactdozen geïnstalleerd. Medewerkers die met een elektrische fiets komen, kunnen deze daar opladen. Ook de elektrische en niet-elektrische dienstfietsen worden hier opgeladen en gestald."

"Om fietsen te stimuleren, hebben we diverse dienstfietsen die goed herkenbaar zijn aan onze huisstijlkleuren. Het beheer van de fietsen wordt gedaan door Doel Delfland, een onderdeel van GGZ Delfland. Vanuit Doel Delfland wordt een zinvolle dagbesteding of begeleiding naar betaald of onbetaald werk geboden aan cliënten in behandeling bij GGZ Delfland en aan mensen met een Wmo-indicatie."

"We staan hier bij de tuktuk-stalling van Delft City Shuttle. In ons project werken we samen met diverse partners in de stad, zoals hotels, Royal Delft en de Technische Universiteit Delft. We bieden niet alleen vervoer aan, maar organiseren ook sightseeing tours. Dat wordt allemaal gedaan door vrijwilligers en deelnemers aan dagbesteding bij Doel Delfland, onderdeel van GGZ Delfland. We vertrekken altijd vanaf hier en laten dan onze partners weten dat we er zijn. Vaak hebben we dan meteen al gasten. Ook hebben we telefoons aan boord zodat onze partners ons kunnen bereiken. De mensen die mee willen rijden kunnen aan boord en bij onze partners een kaartje kopen voor de hele dag."

"Onze tuktuks zijn begrensd op 30 km per uur. Vroeger werd het gezien als brommer maar tegenwoordig heb je er een B rijbewijs voor nodig."

"Het project is ooit begonnen met een fiets tuktuk. Daarbij kwam toen een elektisch golfkarretje. Toen zijn we overgestapt naar gemotoriseerde tuktuks. Er is toen voor elektrische tuktuks gekozen. Dit is een bewuste keuze geweest, vooral vanuit milieuoogpunt."

"Je ziet ook dat andere vervoersmiddelen in de stad steeds vaker elektrisch moeten zijn, zoals de rondvaartboten. Ook voor evenementen kijkt de gemeente altijd kritisch naar de vervoermiddelen die worden ingezet. Zo werden we een tijd geleden gevraagd voor het Knapsack Festival. Omdat wat van onze tuktuks in onderhoud waren, werd gekeken naar een alternatief. De alternatieven op brandstof werden door de gemeente afgekeurd."

"Het rijden in de tuktuks is in het leven geroepen om cliënten weer deel te laten nemen in de maatschappij en biedt hen een vorm van dagbesteding. Tegenwoordig is het erg druk, vooral door de vele toeristen in de stad."

"Het is altijd heel gezellig. Iedere rit heb je weer iemand anders achterin zitten. Het zijn mensen uit alle hoeken van de wereld. Ik ken Delft goed en heb veel opgestoken van de gidsen met wie ik samengewerkt heb. Ook zoek ik graag dingen uit als er weer iets nieuws is. We krijgen fantastische reacties op de tuktuks. Mensen worden gelijk nieuwsgierig als ze ons zien rijden."

"In onze moestuin en kas verbouwen we zelf groenten en fruit, zoveel mogelijk vrij van pesticiden. We kweken ook perkplantjes en vaste planten, allemaal onbespoten. In ons winkeltje verkopen we deze biologische planten, groenten en fruit, die zowel uit onze eigen moestuin komen als ingekocht worden."

"De deelnemers aan de dagbesteding in onze tuin en kas zorgen ervoor dat gekweekt en verkocht wordt . Hoewel we wat inkomsten genereren uit de verkoop, is het vooral belangrijk voor ons dat deelnemers hier met plezier kunnen werken."

"De groenten en het fruit afkomstig van deze dagbestedingsactiviteit gaat naar een andere dagbestedingsactiviteit in het horecagedeelte van het bedrijfsrestaurant van GGZ Delfland. De winkel bij de moestuin is ook toegankelijk voor mensen van buiten het terrein."

"Op ons terrein bevinden zich bijenkasten. Ik werk zelf als imker, samen met drie deelnemers aan de dagbesteding. De honing van deze bijen verkopen we in ons eigen winkeltje."

"Bij ons eigen afvalstation scheiden we verschillende materialen, onder andere groenafval, bouw- en sloopmateriaal, hout en metaal. De aan- en afvoer hiervan wordt door onze terreinbeheerder Kas gecoördineerd. Hij zorgt er met veel toewijding voor dat het terrein schoon en netjes is, afval op de juiste manier gescheiden aangeleverd wordt en tijdig afgevoerd. Specifiek ziekenhuisafval en bijvoorbeeld lege verfblikken worden opgeslagen achter slot en grendel totdat deze worden afgevoerd."

"In onze tuin en op de boerderij gebruiken we nagenoeg geen pesticiden, we werken volledig biologisch. Als er iets bestreden moet worden, zetten we natuurlijke vijanden in. Zo gebruiken we bijvoorbeeld sluipwespen tegen luizen op onze planten. In de kas hebben we een wonderboom die bepaalde nuttige insecten aantrekt."

"Wanneer onze kippen last hebben van bloedluis, bestrijden we dat met roofmijten. De eieren van onze kippen verkopen we in ons eigen winkeltje. In de kas kweken we momenteel tomaten, komkommers, aubergines en courgettes, die bestoven worden door hommels."

"Kliniek De Ridder heeft de volgende isolatiewaarden: Voor de begane grondvloer is een Rc-waarde van minimaal 3,5 m2K/W bereikt. De gevels hebben een Rc-waarde van minimaal 4,5 m2K/W. De daken bereiken een Rc-waarde van minimaal 6,0 m2K/W."

"Kliniek Het Paard heeft de volgende isolatiewaarden: Voor de begane grondvloer een Rc-waarde van 6,0 m2K/W. Voor de gevels een Rc-waarde van 7,0 m2K/W. Voor de daken van de tweede en derde verdieping een Rc-waarde van 9,5 m2K/W."

"Deze isolatiewaarden tonen aan dat beide klinieken hoge normen hanteren voor energie-efficiëntie en duurzaamheid, wat bijdraagt aan een verminderd energieverbruik en een verbeterd binnenklimaat."

"Tegenwoordig zien we dat zonwering standaard wordt toegepast op gebouwen. Bij de kliniek De Ridder zijn aan de buitenkant van de gevels, ter hoogte van de raamkozijnen, screens aangebracht. Deze zonwering helpt om te voorkomen dat de ruimtes achter de ramen te warm worden door de zon."

"Binnen onze organisatie hanteren we een systeem voor afvalscheiding. Naast het apart verzamelen van papier, karton en vertrouwelijk papier, zorgen we dat grover materiaal zoals metaal en hout naar onze eigen milieustraat wordt gebracht voor verdere scheiding. Tevens zorgen we ervoor dat specifieke items zoals batterijen, toners en laptops teruggaan naar de leverancier."

"Verder wordt plastic en drankenkartons, ofwel PD, gescheiden ingezameld via het initiatief Afval Goed Geregeld. Dit proces vraagt een aanzienlijke inspanning van de gebruikers, aangezien het gescheiden PD in transparante zakken moet worden aangeleverd om controle mogelijk te maken. Het is cruciaal dat deze stroom niet verontreinigd raakt met ander afval. Indien contaminatie plaatsvindt, wordt de lading afgekeurd en niet meegenomen. Dit betekent in de praktijk dat onze terreinbeheerde Kas het afgewezen materiaal alsnog moet verwerken als restafval om de PD-container klaar te maken voor de volgende lediging."

"Voor het verwarmen van tapwater zijn er cv-ketels gecombineerd met een zonne-boiler. Dit systeem zorgt ervoor dat het tapwater door de zonne-boiler wordt voorverwarmd, wat leidt tot een vermindering van het gasverbruik. Het plan is om de cv-ketels in de komende jaren te vervangen door warmtepompen, zodra GGZ Delfland subsidie van het DUMAVA verkrijgt."

"Kliniek De Ridder heeft op dit moment een energielabel A++. In de toekomst kunnen we de locatie verder verduurzamen door de indirect gestookte boiler, die nu nog wordt gebruikt voor het verwarmen van tapwater, te vervangen door warmtepompen."

"In de kliniek De Ridder, gelegen in Delft en gebouwd in 2012, is een combinatie van vloerverwarming met warmte- en koudeopslag en warmtepompen toegepast. Deze installatie haalt warmte uit de grond, welke gebruikt wordt voor het verwarmen van de kliniek tijdens de winter. In de zomerperiode dient de koudeopslag voor het koelen van het gebouw. Dankzij de lage temperatuur verwarming is er een betere kwaliteit van de binnenlucht, omdat er minder luchtverplaatsing is en daardoor minder zwevend stof."

"Voor het opwekken van warmte is gebruikgemaakt van een bivalent warmtepompsysteem met verticale bodemwarmtewisselaars. Er zijn in totaal 56 stuks warmtewisselaars met een diepte van 97 meter aangebracht. In de winter haalt het systeem warmte uit de bodem, die door de warmtepompen naar een hoger temperatuurniveau wordt gebracht. Dit verwarmde water wordt gebruikt voor de vloerverwarming en de luchtbehandelingssystemen. Wanneer het water zijn warmte heeft afgegeven, koelt het af en wordt het teruggebracht naar de warmtewisselaar in de grond."

"Bij onvoldoende vermogen van de warmtepompen worden achtereenvolgens een luchtgekoelde gasabsorptiewarmtepomp en ketels bijgeschakeld. Ook kan door het in- of uitschakelen van de ketels de energiebalans in de bodem worden gereguleerd. In 2012 was dit systeem erg vooruitstrevend."

"We hebben diverse projecten uit kunnen voeren omdat die deels ondersteund werden door subsidieregelingen, zowel op landelijk als op gemeentelijk niveau. Bijvoorbeeld zonnepanelen door RVO, LED- verlichting door het ministerie van VWS en een groendak door de “Schiedam Waterklaar” subsidie van gemeente Schiedam. We zijn alert op alle beschikbare subsidiemogelijkheden."

"We hanteren een zekere standaardisatie in onze gebouwen. Een kamer in het ene gebouw komt qua inrichting en hulpmiddelen overeen met een kamer in een ander gebouw. Zo hebben we diverse klinieken, poliklinieken, kantoren en flexplekken al aangepakt. Dit maakt het mogelijk materialen duurzaam te hergebruiken of uit te wisselen tussen verschillende locaties."

"In de jaren 2019, 2020 en 2021 is kliniek De Toren in Schiedam gerenoveerd. Het pand is van origine uit 1991. Tijdens de renovatie is ervoor gezorgd dat cliënten individueel sanitair en douchegelegenheid hebben gekregen. Bij het opstellen van de plannen zijn drie slaapkamers samengevoegd tot twee. Hierbij is één slaapkamer omgevormd tot de ruimte voor twee badkamers."

"Kliniek De Toren heeft momenteel een energielabel A+. We streven nu naar gasloos, want er zit nog een cv-ketel in dit pand. Door in de komende jaren de cv-installaties voor centrale verwarming en het verwarmen van tapwater te vervangen door warmtepompen, kan verdere verduurzaming worden gerealiseerd."

"Het A+ label hebben we behaald zonder dat we de RC waarde van de gebouwschil verhoogd hebben bij de renovatie. We kunnen in de toekomst nog overwegen het glas te vervangen of de gevels extra te isoleren. Dat moeten we dan wel met een architect en de gemeente bespreken, want door isoleren aan de buitenzijde zal het aangezicht van het pand wijzigen. Voor het verder verduurzamen van het vastgoed in de zorgsector zijn subsidies vanuit de overheid belangrijk."

"We betrekken de cliënten ook bij het verduurzamen. Ze worden gestimuleerd op duurzaam gedrag door dit onderwerp te bespreken en hebben huisregels waarmee we duurzaam gedrag willen bevorderen. Duurzaam gedrag ondersteunen we met aangebrachte maatregelen zoals sensoren die de verwarming uitschakelen als een raam openstaat, waterbesparende voorzieningen in elke badkamer en bewegingssensoren voor verlichting."

"We stimuleren ook duurzaam gedrag onder ons personeel, bijvoorbeeld door het aanbieden van elektrische en niet-elektrische dienstfietsen en het verminderen van wegwerpmaterialen. Bewustwording voor afvalscheiding creëren we door communicatie over duurzame thema’s via intranet en lunchbijeenkomsten."

"Deze vergaderruimte is bij de renovatie van het pand voorzien van een ClimaRad ventilatie unit. Deze is rechtstreeks tegen de gevel geplaatst en heeft een doorvoer naar buiten. Deze decentrale manier van ventilatie met warmteterugwinning zorgt ervoor dat we geen kanalen door de plafonds nodig hebben. Bij renovatie is hier vaak geen ruimte voor in verband met de beperkte hoogte in bestaande bouw."

"Sensoren in de unit meten CO2, luchtvochtigheid en temperatuur en bepalen zo automatisch de benodigde ventilatie. Ook kan dit handmatig aangepast of uitgezet worden als de ruimte niet in gebruik is."

"In alle patiëntenkamers is een ClimaRad-systeem geïnstalleerd. Dit is een zeer innovatieve ventilatie-unit met een ingebouwde warmtewisselaar en sensoren voor CO₂, relatieve luchtvochtigheid, binnentemperatuur en buitentemperatuur. Het ClimaRad-systeem zorgt voor zowel ventilatie als verwarming per kamer en wordt tegen een buitenmuur geplaatst. Luchttoevoer en -afvoer gebeuren rechtstreeks door de gevel, waardoor het gebouw ‘ademende gevels’ krijgt en de noodzaak voor ventilatiekanalen door het gebouw vervalt. Er is een sensor in het raamkozijn van de patiëntenkamer geplaatst, waardoor de ClimaRad alleen gebruikt kan worden als het raamkozijn gesloten is."

"Dit systeem is vooral geschikt voor renovaties. Bij bestaande bouw heb je vaak beperkte hoogte en is er geen plek voor een uitgebreid kanalennetwerk voor ventilatie. Dan is dit systeem een perfecte oplossing. Het is een decentrale wtw die aangesloten is op de cv. De cv is nu nog gasgestookt, maar staat op de nominatie om vervangen te worden door warmtepompen."

"Met het ClimaRad-systeem kan iedereen zelf de temperatuur regelen. Er zijn meerdere knoppen op het apparaat, wat niet voor iedereen direct duidelijk is. Het zorgpersoneel kan de cliënten daarmee helpen door ze instructies te geven. In de praktijk ontvangen we weinig feedback op dit systeem, wat aangeeft dat het niet beter of slechter wordt ervaren dan andere klimaatbeheersingssystemen die we gebruiken."

"In de badkamers van de patiëntenkamers is een bewegingssensor geïnstalleerd. Die zorgt ervoor dat het licht automatisch aan- en uitgaat. Als je de badkamer verlaat dan blijft hij nog een paar minuten aan. Zo staat hij altijd uit op de momenten dat er geen gebruik van wordt gemaakt."

"In onze klinieken voorzien we cliënten van bepaalde elektrische apparaten, zoals televisies en bedlampjes. Cliënten brengen zelf geen elektrische apparaten van thuis mee. Hoewel de primaire reden hiervoor brandveiligheid is, zorgt dit er ook voor dat zij gebruikmaken van duurzame apparatuur en verlichting."

"In de badkamers zijn de douches uitgerust met waterbesparende douchekoppen. Deze helpen bij het verminderen van het waterverbruik en in de energie die nodig is dit water op te warmen."

"Alle badkamers zijn voorzien van waterbesparende toiletreservoirs. Deze hebben een keuze tussen een kleine spoeling van 3 liter en een grote spoeling van 6 liter."

"In 2017 zijn zonnepanelen geïnstalleerd op de hoge daken van zowel kliniek 1 als kliniek 2. Hiervoor heeft GGZ Delfland SDE+/RVO-subsidie aangevraagd en ontvangen. De verwachte jaaropbrengst van de in totaal ongeveer 400 panelen is ongeveer 100.000 kWh."

"Op de lagere daken van kliniek De Toren is ongeveer 1.000 vierkante meter groen sedumdak aangebracht. Dit helpt bij het absorberen van regenwater en verlaagt de omgevingstemperatuur. Voor dit groene dak heeft GGZ Delfland subsidie ontvangen van de gemeente Schiedam onder de naam “Schiedam Waterklaar”. Zo ontstaat er een buffer waardoor de hemelwaterafvoer bijna niet meer nodig is."

"Het uitzicht van de klinieken is daardoor ook veel beter dan een grijs dak. Dit draagt ook weer bij aan een groene en gezonde leefomgeving voor onze cliënten."

"Iedere patiëntenkamer is voorzien van een ClimaRad systeem waarmee verwarmd of gekoeld kan worden. Cliënten kunnen dit zelf regelen. Er is een sensor in het raamkozijn van de patiëntenkamers geplaatst, waardoor de ClimaRad alleen kan koelen of verwarmen als het raamkozijn gesloten is. Zo voorkomen we dat het systeem aan staat terwijl een cliënt ook het raam open heeft staan."

"GGZ Delfland ‘zorgt met vers’. In 2018 zijn we begonnen met het onderzoeken van manieren om onze cliënten gezonder te laten eten en hoe ze kunnen deelnemen aan het proces van voedselbereiding. Van het maken van keuzes tot boodschappen doen, samen koken, eten en zelfs de afwas doen - we betrekken onze cliënten bij elke stap. We zijn afgestapt van kant-en-klare maaltijden en dat bleek niet alleen duurzamer te zijn, maar ook verminderde het de hoeveelheid plastic verpakkingen en voedselverspilling aanzienlijk. Door het proces na te bootsen zoals thuis, organiseren we het naast en met de cliënt. Kant-en-klaar produceren kent daarnaast drie grote energieprocessen en ook dat brachten we terug naar alleen het proces van bereiden."

"Door te doen, te leren en op te schalen maken we continu verbeteringen op het gebied van gezondheid en duurzaamheid. Niet alleen onze cliënten leren hier van, maar ook onze ‘Verszorgenden’ en alle andere zorgcollega’s die met onze cliënten werken. Duurzaam werken wordt zo leuk in plaats van een noodzakelijk kwaad. Langzaam maar zeker wordt deze mentaliteit ook overgedragen naar het aanbod voor ons personeel en bezoekers in onze horeca. Uiteindelijk draait het bij het bevorderen van duurzaamheid, gezonder eten en leefstijl om een verandering in gedrag. Verandering gaat vaak gepaard met weerstand, dat is menselijk en begrijpelijk. Met het concept van de verszorgenden, heeft GGZ Delfland gekozen voor een aanpak die dagelijks vooruitgang boekt en weerstand tot een minimum beperkt."

"In onze klinieken koken we al jarenlang gasloos, wat altijd al een standaard uitgangspunt is geweest. Om veiligheidsredenen is koken op gas in een kliniek niet wenselijk, dus wordt er traditioneel op inductie gekookt. Voorheen werd gebruik gemaakt van kant en klare maaltijden die in de regenereeroven werden opgewarmd en werd er weinig gebruik gemaakt van deze kookplaten. Sinds er op de afdelingen vers wordt gekookt, worden de inductiekookplaten intensief gebruikt."

"We stimuleren medewerkers en cliënten die maaltijden meenemen uit onze bedrijfsrestaurants om hun eigen herbruikbare verpakkingen mee te brengen. Op de klinieken en voor consumptie in het bedrijfsrestaurant wordt alleen van porselein gebruik gemaakt en geen disposables."

"Voor koffie en thee gebruikt ons personeel bekers van aardewerk en glas, die we bij de koffieautomaten voorzien."